Fixo renacer a Heloísa 25 anos despois.
Eu non a fixen renacer. En realidade foi Marcus [Daniel Cabada], o responsable da colección Avis Rara da editorial Urutau. Foi el o que me propuxo reeditala. E eu estiven encantada.
Envelleceu ben a obra?
Dificilmente podo emitir un xuízo como o que me pides porque a min abúrreme moito lerme a min mesma. Procuro pasar o máis rapidamente posible polas cousas feitas, porque estou pendente doutras novas. Neste caso hai que dicir que relín Heloísa hai pouco porque Unai Velasco editou o primeiro tomo da miña poesía reunida en castelán na editorial Ultramarinos. E foi a súa terceira tradución ao castelán. Así que tiven que enfrontarme a ela en bastantes ocasións. Pero que xulguen os lectores e as lectoras, e que xulgue a crítica se se quere ocupar da reedición. Eu non.
Heloísa tivo unha vida longa. Non é habitual para un poemario contemporáneo.
En Galicia non se reedita. Os selos non teñen ese gusto por reeditar as obras. Eu non me queixo, as miñas están dispoñibles, pero penso que se erra neste aspecto. É incrible que haxa libros de poesía contemporánea en galego que non se poidan conseguir como Nós nus, de Olga Novo.
"Esta segunda obra constitúe [para a autora] a súa persoal saída do inferno", escribía Xabier Cordal no limiar da obra en 1994. Que constitúe hoxe?
Pasou moito tempo dende que escribín Heloísa. Hai 25 anos que se publicou, pero probablemente haxa que contar 30 dende que o escribín. Así que eu tiña arredor de 30 anos. Hoxe teño 64. Evidentemente non son a mesma persoa. Ou, máis ben, son a mesma persoa, pero a vida transcorreu. Quédame esta escrita moi lonxe. Sobre o que di Cordal, creo que as persoas, en xeral, baixamos e subimos do inferno a miúdo. É unha constante na vida. Un non descende ao inferno unha vez e sae para sempre. Heloísa é un poemario que trata unha historia na que se trenzan dous tipos de amor. Por un lado está ese amor tráxico que se repite ao longo de toda a historia da literatura. Neste caso, Abelardo acaba castrado e Heloísa, nun convento. Esa sería a baixada ao inferno. Por outro lado está o amor de ‘La vita nova’, de Dante. Porque quen é Beatriz? Ou quen é Heloísa? Non son unhas señoras. Beatriz é nome dunha escritura, a de Dante. E Heloísa é o nome doutra escritura, que podería ser a miña. O amor por esta escritura é o que impulsa esa saída do Hades.
Eu son unha señora feminista dende os anos 70. Non cambiei nada. 'Heloísa' é un símbolo ao que quixen facerlle xustiza
"A vida nunca nos pertence. Nacemos sen querer nacer e morremos sen querer morrer", dicíalle a Daniel Salgado nunha entrevista para Sermos Galiza hai pouco tempo. E a poesía? Perténcenos?
A poesía perténcelle a quen a le. Esa posición con respecto á vida eu pénsoa así. Hai quen se posiciona nun crer coñecer a orixe e o sentido da vida, sexa un deus, sexa a ciencia, e hai quen, coma min, se posiciona no non saber, no que coño pintamos aquí e na consciencia de que non somos donos deste proceso. A vida, en definitiva, é un don. A poesía tamén o é. É a celebración de que sexamos uns bechos que sabemos falar. A palabra ten ese aspecto gozoso e de coñecemento. A poesía non é propiedade. Un asina o que escribe, pero a poesía é da persoa que a está lendo, da persoa na que está actuando. É dicir: un libro de poesía ten que transformarte. Se non, non funciona. A poesía é esa transformación que produce na persoa que a le e na que a escribe.
Nun dos seus versos fala de "sucumbir á extenuación da escrita". Cústalle escribir? Élle difícil facelo?
Si, si que é difícil para min. Non é sinxelo. Sobre todo cando queres expresar algo e non o consegues e comezas a darlle voltas e voltas. Aí é onde te extenúas. Pero aquí hai que dicir que eu non son exactamente a autora... É dicir, a poesía faise con palabras e faise cunhas palabras que, no meu caso, tratan de cortar e suspender os usos lingüísticos normais da comunicación. A poesía é unha lingua dentro da lingua. Hai de min no que escribo? Si, efectivamente hai de min, claro que si, pero a poesía é algo moito máis grande ca min. Cando se dá, e imos supoñer que se dá aquí en Heloísa, rebasa con moito a quen escribe. É algo que te atravesa e que vai para os demais. Supera a propiedade.
A súa poesía tense por densa e por complexa. Tamén por moderna e por profunda. Son adxectivos nos que se recoñece?
Se ser poeta é ser o último mono do sistema literario, facer crítica poética é ser o último mono dos monos. Así que, como eu admiro moitísimo á xente que escribe sobre poesía, non vou dicir nada do que comentan sobre min. Bastante fan con ler os poemarios e escribir sobre eles. Con respecto aos adxectivos, a poesía é un código milenario. O que non pode pretender un é erguerse un día pola mañá e poñerse a ler a Paul Celan. Igual que non vas saber ler unha partitura se non sabes música. Eu o que si pretendo é escribir algo que non estea escrito.
O tratamento do suxeito feminino foi mudando tanto socialmente como literariamente nos últimos anos. 'Heloísa' tería sido outra cousa de terse escrito hoxe?
Non, Heloísa non. Porque eu son unha señora feminista dende os anos 70. A miña posición non cambiou nada. Precisamente elixo ese título como símbolo do que lle aconteceu a esa muller, para achegarme a ela e facerlle un pouco de xustiza. Hai 25 anos, eu pensaba do suxeito feminino exactamente o mesmo que penso hoxe.
