Cita a Victoria Moreno para sinalar que non lle pensa poñer os cornos á Literatura Infantil e Xuvenil (LIX), pero o caso é que Fina Casalderrey (Xeve, Pontevedra, 1951) publica estes días unha importante incursión na narrativa para adultos, A muller xabaril (Xerais, 2023). Escritora e profesora, membro da Real Academia Galega, a autora é a actual candidata española ao Premio Hans Christian Andersen. Nesta entrevista, realizada por correo electrónico a petición da escritora, fala da súa nova obra.
Quen é a Xabarila? Por que a escolleu para protagonizar a súa novela?
Hei de aclarar que non se trata dunha biografía senón dunha historia de ficción inspirada, iso si, nesa personaxe real que en Xeve chamaban "o Jabalí" e na cidade, igual ca no resto do mundo, "la Jabalina". Aínda se mantén en pé a casa onde naceu. Eu coñecina de nena. Era estrafalaria no vestir, moi alta e moi delgada... Falaba soa pero non se metía con ninguén, a non ser que a importunasen. Impresionábame aquela mirada súa na que a tolemia e a sabedoría se fundían... Pouco máis sabía ca que durmía nos cubertos de xente que eu coñecía e que a rapazada se metía con ela. Hai uns vinte anos, quizais por esa verdade de que as orixes do noso imaxinario están na infancia, nesa etapa que permanece en nós ata o último alento, a Jabalina emerxeu de novo e comecei a me interesar en dar coas razóns que a levaron a rematar así, tirada polos camiños, sucia ata a repugnancia, piollenta, pero culta... Entrevistei, xa daquela, a moita xente que dalgún xeito tivo unha relación estreita con ela. Atraíame o tema, porén os datos parecíanme insuficientes para reconstruír unha vida e abandonei. Con todo, ela non me abandonou a min e, na pandemia, en canto decidín que, coma unha casa en ruínas, podía aproveitar "a pedra" e algunha das paredes para levantar un novo edifi cio, a historia comezou a fl uír coma unha fervenza.
Canto hai da historia real de Adelina Franco nestas páxinas?
Volvín entrevistar a algunha daquelas persoas que aínda viven, pero vin que se repetían... Do único que se gardou memoria foi da súa etapa de vagabunda perturbada, pero nada dos motivos que a abocaron a esa situación; tan só algún ruxe-ruxe: "disque toleou ao morrer a nai", "disque matou ao seu pai", "era moi lista e lía moi ben", "gustáballe o viño", "tiña capital abondo para non andar tirada", "nos sacos levaba libros de leis", "subía no tren sen billete, botábana e subía noutro", "disque na guerra non sei que lle pasou", "polo outono volvía para cobrar as rendas...". Con eses vimbios tecín a cesta. Hai, pois, unhas migallas de verdade, pero o corpo da novela, o que a levou á tolemia, os segredos familiares, os dramas persoais, son pura fi cción, de aí que os topónimos máis achegados aparezan cambiados. A árbore xenealóxica cedida por Ana Santos axudoume a situala con maior precisión no tempo. Porén, insisto, non é un relato biográfi co en absoluto. Tampouco as personaxes que comparten historia con ela, a non ser algunha chiscada de pasada...
"A todas as tolas socialmente ignoradas que soñaron con cambiar o mundo" é unha das dedicatorias coas que abre a novela. Canto de reivindicación hai nesta historia?
Moito. Os datos que nos van aportando as persoas que investigan e tratan de reconstruír a verdadeira memoria do pasado (Montse Fajardo, Xosé Álvarez, Aurora Marco... por nomear aos de máis preto) estannos a dar luz sobre vidas de mulleres que foron verdadeiras heroínas anónimas, mulleres silenciadas as que lles sacaron todo menos a capacidade de soñar. Por que escolleu os temas de John Lennon para fiar o relato? Que atopou neles para elixilos? Atopei reivindicacións pacifistas que ben podería subscribir a protagonista. Nun xogo literario, procurei que a estrofa que abre cada capítulo do presente teña relación co que alí se conta e co estado de ánimo de Ramiro, que é en realidade quen leva o fío do relato. Clippled Inside –paralítico por dentro– abre a novela e é como el se sente ao descubrir o verdadeiro segredo da Muller-Xabaril. Foi tamén a fórmula que atopei para facilitar a lectura a calquera que se achegue: as melodías de Imagine de Lennon van marcando o ritmo do presente inmediato.A música, non só a do guitarrista dos de Liverpool, enchoupa moitos dos episodios máis emotivos destas páxinas: as mulleres que cosen xuntas mentres cantan as melodías que botan pola radio, os refachos de lucidez de Concha, que volven por mor da música, os bailes ao aire libre ao son das bandas que fai ferver os pés da xente moza...
Aínda que vostede vive en Lérez, a paisaxe da súa infancia é Santa María de Xeve (nesta historia, Santa María de Valo). Puido aproveitar lembranzas propias para construír A muller xabaril?
A miña paisaxe de infancia está máis en Santo André, onde nacín, pero si que aproveitei... Sempre poño o símil de que somos coma o carpinteiro. Para facer unha mesa de madeira precisa da madeira. Se é bo, fará unha mesa forte, útil e bonita; se é malo, fará unha mesa feble e fea, pero en ambos casos precisa a madeira. Escribir non nos converte en deuses capaces de crear da nada. Dicía Lobo Antunes: A imaxinación é a memoria fermentada. Aquí hai moito diso.
Esta é unha das poucas incursións na literatura para adultos que fi xo como autora, fóra de Lúas de nácara e algún outro título. E é a máis importante. Marca un punto de inflexión na súa traxectoria? Ou é algo puntual?
Eu non notei ningunha "catarse". Cando fago LIX, non fago concesións ao fácil ou ao simple, tampouco na estrutura, tan só tento que o mundo caiba na palma da man. Ao mellor é para adultos porque non souben contarllo aos máis novos... Algunhas destas historias de "adultos" fandan polos caixóns da casa dende hai anos... Gustoume rematala por fin, pero non sei o que vou facer de agora en diante; só sei que, como diría María Victoria Moreno, non penso poñerlle os cornos á LIX.
A nova publicación coincide no tempo coa noticia da súa candidatura ao Premio Hans Christian Andersen. Que signifi ca para vostede que España a propoña para este galardón?
Primeiro propúxome GALIX, a Asociación Galega do Libro Infantil e Xuvenil. Logo, foi unha sorpresa moi grata saber que a unha escritora que publica sempre en galego (aínda que logo se traduza ou a traduzan a outras linguas), a escollan por unanimidade dende todas as seccións da OEPLI para representar a España no que se considera o galardón máis alto ao que pode aspirar un autor ou autora de LIX a nivel mundial. Como sei que somos 62 participantes e manteño os pés na terra, paréceme premio abondo este nomeamento. Con todo, como non se falla ata 2024, non podo evitar soñar co que significaría para a nosa lingua un recoñecemento semellante: O Hans Chistian Andersen para Galicia! Sería unha boa demostración do poder da nosa literatura e da nosa lingua... Talvez gañásemos falantes, que tanta falta fan para que non só a literatura estea vizosa, á altura doutras literaturas do mundo, senón a lingua na que a creamos.
