Ao outro lado do teléfono atópase un home canso logo dun día falando con xente cargada de preguntas, repetidas a maioría delas. Está baixo as mantas nunha habitación de hotel en Madrid, onde se atopa presentando a súa nova novela, Obra maestra, este mércores á venda. É Juan Tallón, o último premio Puro Cora, ese home canso. Apaga "o piloto automático" e fala un pouco máis para pechar o seu día e, por momentos, ri.
Definen Obra maestra como un labirinto. Chegou a sentirte atrapado dentro do seu libro?
Cheguei a sentirme perdido, sobre todo arredor de tantas voces. Manexei moita información e durante anos só puiden conformarme con acumular información, datos, sen poder escribir nin unha páxina porque non sabía como. No ano 2006 coñecín o caso e tres anos máis tarde fun ver a réplica da escultura desaparecida. Alí vin claro que era a miña ambición facer unha novela sobre iso. Pero non tiña nin idea de como! Pasaron máis de dez anos, atopei o camiño e levoume algo menos dun ano.
E entre todas esas voces, algunhas reais e ás que coñeceu, viuse capaz de crer na máis inverosímil versión da desaparición da escultura?
Máis que crer, vinme capaz de ser alguén que pode crear e facer que cada unha das pistas que se seguiron resultasen unha posibilidade real que conduce á escultura. Pero non, non me volvín tolo, aínda que si sentín que esta novela pode conducir á loucura. Bueno, non rendirse en dez anos de escritura igual si que ten algo de louco. Abracei a obsesión de escribilo.
A escultura de Serra, a orixinal, continúa desaparecida. Poderá despreocuparse dela? Igual aparece de súpeto.
Esta é a mellor parte de todo. Hai sólidas indicacións que invitan a pensar que non aparecerá pero ningunha delas é o suficientemente concluínte como para dicir que xamais o fará. A nivel persoal opino que o destino máis fermoso e o que fará deste peza algo mítico é a ausencia, porque cabe a esperanza de que volva. Vouna deixar marchar de min pero quedou atrapada nun libro que está concluido, pero non pechado.
Reconstrúe un feito real pero segue chamándolle novela, transita entre a ficción e a non ficción.
A idea era crear un libro no que o lector se preguntase en cada momento se iso que se narra é real, ou se puido pasar. E que non lle quede claro no desenlace, ampliando o propio misterio. Falo da desaparición real dunha escultura de case corenta toneladas, maciza e monumental, que esvaeceuse como se fose unha almofada. Isto produce un certo asombro, escapa aos nosos esquemas mentais e digo que ata incomoda. É posible manter este gran misterio en tantas páxinas grazas a mistura de ficción e realidade. Non renuncio á capacidade de inventar.
Richard Serra mostrouse convencido de que a obra se converteu en quitamedos de autopistas
Pero en que medida está presente a realidade? Máis aló do baseamento nun caso real.
Bueno, este libro ten moito traballo de documentación e recollida de testemuñas detrás. É un xogo de bimbios, en realidade, no que vou tramando o que si pasou e o que quizais non pasou, aínda que a idea é que todo teña pasado. Para resultar verosímil, os feitos téñente que respaldar.
E con iso, ficciona. Inventa.
Mellor dito, constrúo. Nesta novela non quería unha voz que gobernase, senón moitas e que ningunha mande. Todas contribúen nunha pequena e única medida, porque cada testemuña aporta información que non o fai nin a anterior nin o seguinte. E todo isto no seu conxunto crea a gran personaxe protagónica, que é un obxecto inanimado pero que está vivo. Unha escultura. Entón, eu non entendo esta novela como un libro no que se pode separar unha parte da outra, unha certa da que non. Se a mistura está feita, non se separa.
Por que?
Porque sería dicirlle ao lector que hai unha parte do texto que non merece confianza. Digamos que todo é verdade, aínda que non sucedese exactamente así.
No seu proceso de investigación chegou a moitas testemuñas. Falou co propio Richard Serra?
Non, con Serra non falei. Puxen en valor a miña condición de novelista por enriba da de xornalista. Como xornalista podería facerlle preguntas, encher un orgullo personal de dicir: «Entrevistei ao escultor vivo máis influínte do mundo». Pero isto é bastante inútil, o propio era percorrer 40 anos de entrevistas ao autor. Daquí derivouse caudais de información, máis da que nunca me tería contado.
E descubriu o que pensa el da desaparición da obra?
É enternecedor o que el pensa que lle pasou á súa obra. Mostrouse convencido de que a escultura foi destruída e que o aceiro fundido repartiuse en ducias, e logo miles, para covertirse en navallas de afeitar, cabezais de cama, quitamedos de autopistas, patas de mesa.
E vostede, queda con esa versión?
Divídome entre o que puido ter pasado e o que oxalá pasase. Este oxalá débil e poético pesa máis que o real. O que é probable é a versión de Serra, que se fundise de novo a obra. O que me gustaría é que siga por aí,pero que nunca apareza.
O caso non era moi coñecido, ou quizais esqueceuse.
A noticia no seu momento deu a volta ao mundo. Pero é unha noticia de nicho. Aquela nova foi un golpe no prestixio do museo.
