"Romasanta foi o primeiro asasino en serie con repercusión mediática"

Antes que Jack o Destripador, houbo un famoso criminal que acaparou os xornais británicos, franceses e mexicanos. Era galego e deu pé a todo tipo de lendas. Lobishome, sacamantecas... Era ante todo un sanguinario sobre o que a Uned está a impartir un ciclo de charlas en Ourense
Los hermanos Félix y Cástor Castro Vicente, ponentes del curso. EP
photo_camera Los hermanos Félix y Cástor Castro Vicente, ponentes del curso. EP

Poucas figuras criminais hai máis misteriosas e amplas que Romasanta. Lobishome, sacamantecas… ¿Quen era Manuel Blanco?
É unha figura poliédrica, que ten moitas perspectivas. Non se esgota co seu perfil criminal, senón que ten moitas facetas, moito imaxinario. Tamén deu lugar a mitoloxía e crenzas populares. É realmente un personaxe sen fondo en canto a posibilidades.

Quizais por iso o seu irmán Cástor e vostede están a impartir, desde o día 15 ata o 30 na Uned de Ourense, un curso cunha mirada multidisciplinar sobre Romasanta.
O curso vai ter dez horas lectivas, repartidas en cinco días con dúas horas cada día. O tema dá para máis das dez horas, pero imos facer unha exposición un pouco xenérica do tema que sexa compendio do investigado sobre Romasanta nestes últimos 20 anos.

Podería ser considerado o primeiro asasino en serie de España?
Moitas veces ponse este apelativo, pero é moi relativo. Sería o primeiro asasino en serie con repercusión. Asasinos en serie ten habido moitos na historia. Calquera rei ou nobre que matara moita xente. Outra cousa é chegar a ter a fama e a repercusión mediática que tivo el. Romasanta tívoa antes doutros asasinos máis famosos, como Jack o Destripador, que foi posterior, de finais do século XIX. Romasanta é de 1850, de metade de século.

De Romasanta xa se falaba nos xornais da época?
Si. Comezaron a aparecer noticias na prensa de Madrid, de que detiveran unha persoa que estaba considerada un criminal en Galicia. Que se se adicaba a devorar a xente… Houbo unha repercusión mediática en Francia, en diarios británicos, chegou tamén a México. Houbo un seguimiento do caso semana a semana. Contaron que o detiveran, que declarara. Houbo un seguimento moi cercano do caso. De feito, cando Romasanta estaba na prisión da Coruña, en San Antón, íano visitar os corresponsais británicos. Incluso damas británicas de boa estirpe que ían alí para que el lles contase de primera man os seus asasinatos. Por iso dicimos que Romasanta foi o primeiro que tivo ese magnetismo, ese morbo, dos asasinos seriais, de cara ao gran público.

E parece ser o único caso de licantropía rexistrado no noso país.
Depende de como se enfoque o tema. A licantropía clínica é unha patoloxía segundo a cal unha persoa crese lobo ou outro animal. Na causa, en si mesma, rexeitan de base o tema de que Manuel Blanco fose un enfermo mental. Todo o contrario, considerouse que era un asasino frío e calculador. De feito, os médicos que o recoñeceron en Allariz vírono unha persoa completamente corda que calculaba cada factor. O que ocorre é que na prensa o caso se titulou ‘El Hombre lobo gallego’ porque vendía.

Cantas vítimas se lle atribúen?
Na causa condenárono por nove. El ao principio atribuíase 13, porque tamén incluíra unhas vítimas de ataques de lobos en Vilariño de Conso. E aí había testemuñas que viran como os lobos atacaran as persoas.Pero na época do xuízo atribuíanselle 25 mortes ou máis. Ao final, atribuíaselle a Romasanta calquera desaparición.

Vaiamos co mito do sacamantecas. Ata que punto pode ser crible que o fose? E é certo que había un comercio de graxa humana?
Ese era un tema que case non se tocaba. Na causa, o tema da licantropía, de converterse en lobishome, os xuíces e fiscais deixárono de lado. Non lle fixeron ningún caso. Co tema do ‘sacamantecas’ pasou o mesmo. O que quedou no imaxinario popular é que Romasanta levaba as mulleres para sacarlles o unto e vendelo en Portugal, pero nada diso se probou. En canto ao comercio de graxa humana, constáme que en Vilagarcía, no século XIX había uns familiares que querían vender un fillo para unto. Foi a Garda Civil e evitouno, pero é unha perspectiva que non convén desbotar.

Que declarou el no xuízo?
Segundo el, devoraba as vítimas. Pero segundo o seu avogado defensor, non había probas suficientes para dicir nin que as matara. O xurista dicía que si, que as mulleres desapareceran, que marcharan de Galicia pero non se sabía que pasara con elas. Ao final condenárono polas desaparicións, pero a causa por moito que se diga por aí que está moi ben instruída e que declararon moitas testemuñas, faltaban os corpos. Aínda non desbotamos que na actualidade puidesen aparecer ósos das vítimas de Romasanta. Segundo o forense Fernando Serrulla [responsable da Unidade de Antropoloxía Forense do Imelga], que tamén ten investigado cousas de Romasanta, 150 anos despois aínda poderían aparecer restos das vítimas. O que pasa é que é como buscar unha agulla nun pallar.

Vostede e o seu irmán atoparon un retrato de Romasanta nun xornal da época. E o forense Serrulla confeccionou un busto. É a maior aproximación á súa imaxe?
Na causa xudicial aparecen as medidas do cranio, das orellas… Nós a Serrulla pasámoslle esas medidas e fixo unha reconstrución de como tería sido a efixie de Romasanta. A expresión sempre é un pouco relativa, pero si que é certo o da pequena dimensión do cra-nio, que vai relacionado coa baixa estatura del. Hai un retrato da época de Romasanta nunha pose de ‘donjuán’, que era a figura que se vendía del. Era unha persoa de trato doado, facíase moi amigo da xente, das mulleres sobre todo.

Cos avances actuais na ciencia forense, poderíase sacar máis información sobre Romasanta?
Unha das dilixencias que estivemos facendo actualmente foi rastrexar por se puidese haber algún descendente relativamente próximo a Manuel Blanco Romasanta, co obxectivo de facerlle unha análise xenética. E localizamos un descendente; tres mellor dito. Entrevistámonos cun deles por se poderiamos facerlle unha proba de ADN pero a persoa negouse. E a liña de investigación quedou aí en punto morto. Realmente, se lle tiveramos feito a proba non sabiamos o que atopariamos, porque xa serían varias xeracións. Por outra banda, o problema que temos con Romasanta é oposto ao de Jack o Destripador. No de Jack non se sabe aínda hoxe quen era o asasino pero había as vítimas. No caso de Romasanta é ao revés: sabemos quen era o asasino pero non temos rastro das vítimas. Ao non ter as vítimas non sabemos desde un punto de vista criminolóxico nin como as matou. Todo o que temos é o que conta e, e despois non hai vítimas salvo un cranio e un óso que os forenses da época recoñeceron que era dunha muller. Pero non temos evidencias físicas para poder sacar ADN.

Hai case 200 anos, cando actuaba Romasanta, non había cámaras de seguridade, nin móbiles nin lectores de matrículas. Era máis fácil matar sen ser descuberto?
É relativo. Non se pode negar a efectividade das cámaras pero antes na sociedade mirabamos máis uns polos outros. Agora é moi individualista. Agora se desaparece unha persoa dis: ‘pois marcharía’. Xa non te metes moito. Eu creo que daquela había un sentimento de comunidade no que toda a xente vixiaba dos seus e do resto, do que lles pasaba aos demais. Hoxe en día é máis doado localizar unha persoa, pódenche seguir máis o rastro. Xa polo móbil, movemento de tarxetas… Pero a Romasanta localizárono en Nombela (Toledo) e non nos parece que fose un tema casual. Párecenos que seguiron algún tipo de pista para atopalo alí. Un dos que denunciou que estaba Manuel Blanco alí era o pai da última parella sentimental de Romasanta. Parece moita casualidade.

Antes dicía que o consideraron un asasino frío e calculador e non un enfermo. É un debate que segue en pé a día de hoxe, con casos como o de Ana Sandamil en Muimenta ou Santiago Cepeda en Compostela.
Romasanta era frío e calculador. En primeiro lugar, as vítimas que matou foi despois de que lle venderan a el todos os bens, como vacas ou terreos. Logo, as datas nas que levou as vítimas son bastante indicativas: levou a case todas na época do inverno, cando non hai tanta xente na montaña. El trazaba estratexias para poder estar só no monte e poder matar.

De Romasanta dise que naceu hermafrodita. Pode ser que daquela sufrise discriminación e iso influíse no seu comportamento violento?
Sobre o tema da intersexualidade, fálase na propia causa, na que se sinala un certo amaneiramento no seu comportamento. Que sabía facer oficios de home como oficios de muller e que coas mulleres se levaba moi ben. Pero o de se sufrira acoso de neno ou nena non aparece en ningún sitio. Algunha xente si o ten comentado pero nunca dixo as fontes.

Cre que se deberían destinar máis fondos a investigar a súa figura, como patrimonio galego que é?
Desde fóra de Galicia tennos consultado moitísima xente. Para facer documentais, libros, obras de teatro, teses… É verdade que os ingleses teñen a Jack o Destripador superexplotado, e Romasanta pode dar para moito máis.

Comentarios