Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
EN GALICIA confundimos sensatez e inmobilismo. Vemos pasar os avances fugazmente, coma eses trens supersónicos que corresponden a un cupo alleo. Somos un país tan de vía estreita que nin cupo temos. O próximo Ave irá cara a Bilbao con apeadeiro en Vitoria.
Lin un treito da novela ‘Patria’. Tiña curiosidade porque está no Guinness dos eloxios. A prosa de Fernando Aramburu ten a cadencia do Telediario, os diálogos soan a tertulia de TDT e as escenas dramatizan ‘Ocho apellidos vascos’. Comprendo o seu éxito.
O meu país de orixe merece unha crónica máis rigorosa da barbarie e eu merezo libros máis respectables. Leo de catro suspiros e medio o novo poemario de Lupe Gómez, ‘Camuflaxe’ (Chan de Pólvora). «O atraso económico de Galicia era unha forma de vangarda artística», escribe.
O atraso galego é unha das nosas tradicións máis antigas. Mesmo é anterior a outras que parecen máis vellas, como o churrasco, a queimada ou as lendas sobre avistamentos de Amancio Ortega en tabernas inhóspitas.
Estes días andei lendo tamén ‘Os últimos carballos do Banquete de Conxo’ (Alvarellos), ese picnic que se montaron os herdeiros dos Mártires de Carral (1846) e precursores do Rexurdimento (1863) cerca de Santiago o día 2 de marzo de 1856. Os universitarios vestiron de frac para servir o xantar aos traballadores. Traballaban alentados polos novos ideais de democracia, solidariedade e fraternidade. Despois, sentaron a comer intercalados con eles.
O editor, Henrique Alvarellos, considera posible que Rosalía participase da «bacanal inmunda», que escribiron os inmobilistas atrincheirados na ciudadela compostelá sobre a celebración en Conxo. Ve factible que a poetisa sentara á mesa porque os comensais eran amigos seus e porque a paisaxe era a que este libro sitúa como natal. Asegura que naceu nunha casa das Barreiras (Santiago) que pertencía á familia dun ‘mártir de Carral’. Alvarellos asume que «o único que sabemos con certeza é que, un mes despois do banquete, e no medio da treboada censora que levantou nos sectores conservadores da cidade e que se botou enriba dos organizadores, Rosalía marchou de súpeto para Madrid». Foi a súa primeira fuxida, a segunda foi a idiomática.
Maruja Mallo tamén fuxiu, pero non renunciou á súa linguaxe artística. Ao contrario, en Suramérica fixo vangarda artística coa memoria do atraso que deixara atrás. O pintor Antón Patiño falou o martes na Coruña sobre o seu regreso «á España Negra». O galerista lucense Manuel Montenegro reviviu a Mallo en Madrid nos anos 80 e situouna coma ancestro de La Movida. Hortelano, Juan Bonet ou Paloma Chamorro debían de mirar para aquela vella maquillada con técnica expresionista coma unha tola marabillosa. Faláballes dos seus amigos Lorca, Alberti, Dalí ou Gómez de la Serna como unha cronista daquel banquete de Conxo que foi a República.
Juan Bonet, agora director do Instituto Cervantes, ten un papel determinante na recuperación doutro talento galego esquecido: Baldomero Pestana (Castroverde, 1918-2015). O Cervantes está preparando unha mostra sobre o fotógrafo do Boom Latinoamericano. Poderase ver en París, Madrid, Lima e, probablemente, en Santiago.
Bonet é un poeta inesperadamente clandestino, que ten o escuro destino de publicar en catálogos de veloz extinción. O seu libro ‘Café des Exilés’ (‘Café dos Exiliados’) colle o seu título dun conto do libro ‘Os vellos tempos crioulos’, do estadounidense George Washington Cable (1840-1925), un escritor tamén reparablemente clandestino. Cable ambienta ese relato nun café que monta un aristócrata para servir «bebidas exquisitas» aos seus clientes, un grupo de expatriados que se denomina colectivamente «a sociedade enterrada». O personaxe non vestía frac, pero era fraterno.
Maruja Mallo tense lamentado de que os seus amigos dos anos 30 «estaban muertos o enterrados». A creadora de Viveiro aínda puido ver como se lle recoñecía nos últimos anos. Moitos compañeiros de xeración cruzaron a fronteira negra sen saber da dimensión que lles daría a posteridade. Baldomero Pestana tamén foi reposto no seu sitio en vida; pero aínda falta por descubrir este fotógrafo tan dotado á sociedade ilustrada.
O comisario da mostra de Pestana, Juan Bonilla, defendeume o mércores a súa teoría de que lle desen «el Premio Cervantes a un fotógrafo» poñéndoo como exemplo. Citeille o escándalo por conceder o Nobel de Literatura ao letrista Bob Dylan, pero non o persuadín.
Non penso nun Día das Letras para Pestana, pero si nun Día das Artes Galegas. Este ano, a nómina de candidatos ten dimensións cósmicas (Alejandro de la Sota, Luís Seoane e Antonio Palacios) e o prazo de propostas está pechado, pero non sobra que a Academia Galega de Belas Artes atenda ao centenario do fotógrafo máis internacional que deu este país.
Apagouse a luz dos días para Maruja Mallo e para Baldomero Pestana, pero, como di Lupe Gómez, «a noite é memoria».
