Ah! O Nadal! Como esquecelo? Está por todas partes! Difícil fuxir del. Comprendo que este non é lugar para cuestionalo, mais nestas datas custa escribir sobre calquera outra cousa sen caer nesa monomanía. Para non tolear coas panxoliñas refúxiome en Plácido, aquel filme envelenado do gran Luis García Berlanga onde axustaba contas coas falsas boas intencións destas festas.
Aquela versión perversa de Que belo é vivir! retrataba a hipocresía franquista xusto na véspera de Noiteboa: baixo o eslogan “Sente a un pobre na súa mesa”, as matronas do nacional-catolicismo argallaban unha campaña na que convidaban aos excluidos da cidade ás súas propias ceas de nadal. Un esperpeto, claro, unha navallada. E así é como Plácido alivia.
Algúns dos marxinados dese filme non tiñan sequera onde durmir. Era a España do éxodo rural e das chabolas, do desenvolvemento a calquera prezo. Construíanse bloques na periferia para aliviar a degradación dos centros urbanos, co resultado negativo de degradar tamén os territorios que invadían. Pobre Le Corbusier, pobre Mies van der Rohe: non era ese o resultado que buscaban cos seus deseños. Daquela contruíase mal, sen moito xeito, e agora a cousa non mudou tanto. Seguimos construindo, destruindo e reconstruindo sen remorso ningún. Aquí, neste estado, e tamén fóra del.
A reconstrucción interesada de Nova Orleáns
A futura demolición de 4.500 vivendas públicas en Nova Orleáns é o dato que inspira este texto. Aló teñen outro xeito de celebrar o nadal, está claro, por moito espírito que lle poñan nos seus filmes. Este anuncio espertou os ánimos dos residentes máis críticos co programa de reconstrucción trala desfeita do furacán Katrina. Detrás desta caste de operacións, hai sospeitas de que as autoridades e os promotores pretendan expulsar da cidade á poboación menos favorecida como prezo da súa reconstrucción.
Antes da chegada do Katrina, Nova Orleáns xa era unha cidade profundamente ferida pola crise urbana. A década dos anos setenta foi, en xeral, moi negativa para as cidades estadounidenses, afectadas pola fuga da poboación cun maior poder adquisito cara as periferias residenciais. Eses cidadáns fuxían da criminalidade e da falta de servizos do núcleo histórico para refuxiarse nuns suburbios que se estaban convertendo en auténticos desertos sociais, en comunidades pechadas onde cada casa é un búnker.
Esta migración implicaba a miúdo a creación de novos concellos, de xeito que lle restaban ingresos e residentes ás cidades tradicionais. Chegouse mesmo aos extremos de configurar auténticas cidades donuts, coma Houston, que hoxe é unha rede urbana polinuclear interconectada por autoestradas cun gran baleiro no centro: a antiga cidade, ausente, desmaterializada.
Nova Orleáns foi perdendo dende os anos setenta riqueza e habitantes converténdose pouco a pouco nunha caste de parque temático anexo ao seu gran porto. A nova economía dos servicios non precisaba das vellas factorías industriais e moito menos dos seus traballadores.
Logo, hai dous anos, o Katrina xa se encargou de varrer os restos: Nova Orleáns ten agora uns 200.000 habitantes, fronte ao case medio millón que tiña en 2005. Esa é a poboación que non puido fuxir nin durante nin despois dos días do desastre, unha poboación depauperada á que agora se lle lanza unha nova afrenta: ao derrubar esas 4.500 vivendas públicas afectadas polo furacán ábrese un espazo onde situar novos centros comerciais e grandes almacéns, engados para atraer a unha poboación acomodada que substitúa a eses resistentes da crise urbana.
A loita polo territorio
As mensaxes institucionais escúdanse na necesidade da reconstrucción, e anuncian novos fogares subvencionados para esas mesmas zonas, barrios pobres habitados maioritariamente por poboación de raza negra, abandonados durante a catástrofe. Mais a nova destes días non é o plan de reconstrucción en si mesmo, senón as protestas sociais que espertou.
Non todos están en contra: algúns residentes apoian a demolición, confían nas autoridades. Ao cabo, esas 4.500 vivendas comprímense en catro edificios, feridos polo tempo e polo temporal. Outros veciños andan coa mosca detrás da orella. Lembran exemplos similares, pouco esperanzadores. En Houston, a comezos dos anos noventa, o primeiro barrio negro de todos os Estados Unidos, Freedmen’s town, desapareceu en apenas quince semanaspara deixar espazo a unha urbanización de vivendas unifamiliares, Founders Park, un fogar para executivos de altos ingresos.
Estes conflictos indican que a loita polo territorio é un patrón que continúa vixente na lóxica interna das cidades estadounidenses. Desta vez son os profesionais especializados os que retornan aos centros urbanos, desprazando deles á poboación desclasada que antes os ocupaba. E este fenómeno non vai recuar só porque sexa Nadal. Pensar algo así sería inxenuo.
Nadal haino todos os anos, en Nova Orleáns e en Galiza, do mesmo xeito que esta caste de especulación (os urbanistas chámanlle gentrification) tamén trascendeu as fronteiras ianques para petar na nosa porta. Pensade na cidade vella coruñesa, asediada polas promotoras, ou na Rúa do Papagaio, borrada completamente do mapa, ou nos baleiros da Rúa San Andrés e en como se están enchendo. Ou pensade tamén en Ferrol, no Barrio de Recimil, horríbel e abandonado. Pensade nel mentres siga en pé, porque chegará o día no que, no nome da rehabilitación, desaparecerá enteiro con todos os seus veciños.
