SAIO DO Metro madrileño pola rúa Serrano e atópome de golpe con comercios de bens de luxo, miro nun dos escaparates, observo uns zapatos de 450 e ao seu lado outro par por 590 €; de súbito xorde o pensamento dun millón e medio de persoas desempregadas que reciben unha prestación mensual de 426 € coa que teñen que sobrevivir, non só elas senón tamén familiares ao seu cargo. Sigo mirando, reparo nunha mochila de 660 e nun bolso de muller de 950 €; pola mente cruza a idea de que cinco millóns de pensionistas (o 57% do total) han de subsistir con menos de 700 € ao mes.
Continúo explorando o escaparate, agora vexo uns pantalóns de home por 1.425 e outros de muller a 1.670 €; sopeso que, máis ou menos, o soldo bruto mensual medio do asalariado segundo o INE. Fíxome nunha cazadora de corte feminino a 3.590 e nun maletín de avestruz a 6.500 €; nese momento, aparece reflectida no escaparate a imaxe nítida dunha parella de burgueses que presume de vestir con ese luxo e murmúranme alborozados ao oído: teño uns zapatos, traxes, vestidos, uns pendentes, xemelgos,…, que cada un custa tantos soldos de produtor [xa sabedes que traballador é un termo que consideran de esquerda]. A imaxe fantasmal desvanécese e quedo confuso; uf!, non debín tomar ese chopo de herbas tralo cocido, o seu suposto efecto dixestivo derivou en alucinóxeno.
Agora caio!, seguramente esa parella espectral de burgueses é un eco na memoria deixado pola noticia que lin fai días: “Os conselleiros das empresas do Ibex gañaron unha media de 279.300 euros en 2012”; unha remuneración que supera en 5 veces a media correspondente para directores e xerentes (54.396 €), en 9 a retribución media de técnicos e profesionais (30.087 €), en 13 a recibida polos traballadores cualificados das industrias (22.030 €), en 22 o salario medio cobrado polos traballadores non cualificados en servizos (12.945 €), en 23 a pensión media anual da Seguridade Social (12.012 €) e, á súa vez, excede en nada menos que 31 veces o salario mínimo interprofesional (9.034 €). O pensamento reflexiona que sucos tan profundos de desigualdade labra o capitalismo na nosa sociedade e prosegue discorrendo sobre o 22,2% da poboación española que se atopaba por baixo do limiar de risco de pobreza en 2012 (Enquisa de Condicións de Vida do INE): ao redor de dez millóns e medio de persoas dispuxeron dunha renda media inferior a 7.182 €, cantidade 39 veces inferior á ganancia media dos conselleiros de empresas Ibex.
Un tanto desasosegado, deixo de contemplar os escaparates do luxo, camiño pola rúa Serrano e atópome un quiosco onde un titular de revista atrae con forza a miña mirada: “As 100 maiores fortunas de España”, folleo o exemplar e leo que suman un patrimonio de case 160.000 millóns de euros; no Top 10, o máis rico acumula 47.600 millóns de euros mentres o burgués atrasado na décima posición atesourou a modesta cantidade de 2.100 millóns de euros. Que barbaridade e eu pasando tantas privacións!, cochíchame ao oído o fantasma do meu veciño obreiro da construción, sen emprego dende fai catro anos, un máis do numeroso colectivo de tres millóns e medio de parados de longa duración (58,5% do total de desempregados no terceiro trimestre de 2013 segundo a EPA do INE), que subsiste grazas ao piso cedido polos seus pais e ao apoio de amigos e veciños. Dime que forma parte deses tres millóns de persoas que sobreviven con menos de 307 euros mensuais e que os estudosos clasifican na categoría da pobreza severa, significando o 6,4% da poboación española en 2012 pero cunha clara tendencia a crecer durante a presente crise económica (3,5% en 2007 segundo a ECV do INE).
Como sociólogo doume por aludido, agregando que a concentración da riqueza e o aumento da pobreza severa son as dúas caras da mesma moeda, tal como indícannos o coeficiente de Gini que creceu de 31,9 a 35 sobre 100 desde 2007 a 2012 e a Distribución da Renda S80/S20 que tamén subiu o seu valor en España: o 20% máis rico acumula 7,2 veces máis renda que o 20% máis pobre da poboación, cando en 2007 esa rateo situábase en 5,5 veces. Ambos indicadores contrastan co conxunto da Unión Europea onde permaneceron estables en valores visiblemente inferiores respecto dos españois (segundo Eurostat, 30,5 e 5,1 en 2012, respectivamente). Ademais, explícolle á pantasma do meu veciño que estamos asistindo a unha polarización da estrutura social que avanza cara a unha sociedade dualizada, entre ricos e pobres, onde o espazo social das clases medias estréitase e é bastante vulnerable, con capas en proceso de empobrecemento e desclasamento que se precipitan cara ao precariado, un espazo social que aumenta co neoliberalismo, caracterizado pola rotación entre situacións de paro e emprego temporal, a pobreza material e unha crecente desafiliación ou carencia de relacións sociais. Trazos negativos que en España adquiren unha maior gravidade polas políticas de recortes sociais e desmantelamento do Estado do Benestar que se executan desde o estalido da crise económica coa xustificación de sanear unhas contas públicas deficitarias de ingresos, aínda que se encubre dende o poder político e económico que ese déficit practicamente desaparecería se o Goberno loitásese con determinación e medios suficientes contra a economía somerxida e a fraude fiscal, dos que son responsables nas tres cuartas partes os grandes patrimonios e empresas segundo o sindicato Gestha de técnicos do Ministerio de Facenda.
Tralo meu monólogo, mírame o quiosqueiro con desconfianza e espeta si quero a revista, dígolle alzándoa que non hai dereito, que desigualdade e inxustiza, ao que responde que compre ou me vaia, pois o seu quiosco non é un foro de discusión. Algo ofuscado decido cambiar de escenario marchándome á Costa de Mollano, a pasear entre as súas casetas de libros de segunda man. Curioseando observo un libro do murciano Miguel Espinosa, A fea burguesía, ábroo e leo: “Aínda que pareza paradoxal, o gasto enriquécete; unicamente se gastas, verifícaste como rico; por iso florece un comercio de obxectos carísimos, e hai misteriosas tendas dedicadas a gastar, non a comprar”. Sigo folleando e reparo nas seguintes frases: “...cambiar o salario de trinta obreiros por unha figuriña que case caiba na palma da man, algo que aos propios obreiros se lles antolle insignificante, fráxil e efémero. (…) Cando un home recibe o salario de trinta obreiros, carece de irmáns, porque non teme; a impunidade, entendida como froito da total seguridade, substitúe á fraternidade e á responsabilidade”. De novo asoma a parella espectral de burgueses e rumoréanme con arrogancia: a vosa pobreza é a nosa riqueza; ao que contesto irritado: hum… que fea burguesía!.
(Elías Trabada Crende é sociólogo)
