Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
O XOVES PERDÍN a guerra bactereolóxica coa vida. Houben de encamarme, pero non tiña a lucidez necesaria para escribir Na busca do tempo perdido, como Proust; senón máis ben unha actitude indolente e desmotivada de Onetti. Diante da falta de alento para acometer unha proeza proustiana, tomei ibuprofeno, cociñei un caldo e collín un exemplar de War and peace. O libro era unha versión en inglés que comprara nun segundamán non porque o meu coñecemento do idioma teña esa fondura, senón porque era unha edición de Penguin. Fotografeime co exemplar, subín a imaxe a Facebook, e, recobrada a intimidade, empecei a ler a nova tradución ao español que publicou Alianza Editorial.
A edición mantén as frases e as cartas en francés que figuraban no orixinal, un detalle que me reconcilia co sistema educativo franquista —tan nostálxico das colonias—, onde se estudaba ese idioma como resto melancólico dunha lingua universal, na que tamén se expresaban os nobres rusos. O príncipe Vasili, de Guerra e paz "falaba nese francés rebuscado que non soamente empregaban os avós ao falar, senón no que pensaban". Esa rareza educativa de estudar francés e non inglés permíteme entender a novela sen necesidade de mirar as notas traductorias, pero impídeme ler a versión de Penguin porque non acadei o nivel necesario.
A novela transcorre na era napoleónica. Arranca coa festa que organiza Ana Pavlovna na súa casa. Acaidamente para as miñas circunstancias de sáude, a protagonista atópase con grippe —"unha nova palabra naquel tempo", apunta Tolstói—. Ou iso conta, porque, lonxe de estar decaída, ocúpase de percorrer o salón celebratorio para ir animando a cada un dos convidados.
Tolstói empezou 'Guerra e paz' nun período de curación tras partir un brazo ao caer do cabalo, un motivo abondo para inspirar unha doenza como chispa que prende a trama
Tolstói parece non crer na enfermidade da súa personaxe, senón máis ben que concebise a doenza como unha excusa que pon ela para atraer á alta sociedade de San Petersburgo na noite do mércores, cando, noutro punto da cidade, o embaixador inglés organizara outra velada. A razón para convencer aos convidados tería que estar máis cerca da compaixón que da diversión. Por iso, Ana ocupase de que todos se atopen cómodos.
Tolstói empezou esa novela nun período de curación tras partir un brazo ao caer do cabalo nunha cacería, un motivo abondo para inspirar unha doenza como chispa que prende a trama. O autor debeu de escribila no seu pazo, deitado nun dos dormitorios que daban ao gran salón central, onde se desenvolvían as festas. Na casa de Tolstói, a familia e a servidume usaban as mesmas habitacións, que eran tobos cativos porque soamente se usaban para durmir. Desa distribución vén que el segue a cada personaxe moi de cerca e concede a mesma importancia a todos, aínda que apunte a súas diferenzas de clase en detalles como o xeito de saudárense entre eles; tamén vén que todos viven felices en colectividade e unicamente se senten desgrazados cando son expulsados.
O novelista ruso trata aos personaxes con cercanía porque sente compaixón por eles. As súas novelas con grupais e ruidosas, como as de Balzac, que colocaba os personaxes en primeiro plano; Dickens prefería situalos a media distancia para ofrecer o seu xuizo ao público.
‘Guerra e paz’ lémbrame á arquitectura do portugués Álvaro Siza, que é branca e de liñas definidas, pero está chea de quebros e recunchos. Pensei en Siza porque a Real Academia Galega de Belas Artes vai nomealo académico de honra. A súa obra é interesante de explorar. Como posibilidade cercana, temos o Centro Galego de Arte Contemporánea, en Santiago. Os comisarios que instalan exposicións nese edificio protestan pola dificultade de colocar as obras con coherencia e visibilidade, pero percorrelo é unha aventura.
Ese sentido da descuberta tíñao Baudelaire, quen opinaba que "un paseante é un detectivo privado sen cliente". O poeta era pasisino e os parisinos inventaron a arte de aventurarse polas cidades no sentido errático que recomendaba Walter Benjamin: "Pouco importa saber orientarse na cidade, pero perderse como quen se perde nun bosque require unha aprendizaxe". O primeiro explorador urbano foi un parisino, Philippe Aspairt. En 1793 adentrouse nas catacumbas locais. Tanta era a súa devoción por viaxar polos intestinos da cidade e tan grande a súa ousadía que non se volveu saber del. Once anos máis tarde atopouse o seu cadáver. Tolstói nunca lle tería permitido que emprendese tal excursión afastándose do grupo.
Pero Aspairt era francés e non ruso. As diferentes clases sociais do século XIX nas cidades francesas non vivían no mesmo andar e menos usaban dormitorios do mesmo tamaño e sobriedade. En Á busca do tempo perdido, Proust reflicte a evolución social de París. No comezo da novela, o protagonista vive cos pais nun edificio nobre no centro da cidade, nun predio que era típico do seu tempo: nos primeiros andares vivían os burgueses e nos últimos os proletarios. Cando remata o libro, 6.000 páxinas e corenta anos máis tarde, os asalariados tiveran que marchar aos arrabaldos despois de que as súas casas fosen compradas por ricos.
