elixiu o verán a editorial Xerais para publicar o debut no relato curto de Luís Rei (A Coruña, 1958), Premio Xerais de novela en 2000, Premio da Crítica Española en 2007 e Premio Blanco Amor de novela en 2009. «A premiere foi na Feira do Libro da Coruña en agosto», explica o xornalista (Televisión de Galicia) e escritor afincado en Pontevedra. Pero a presentación de ‘Días que non foron’ demorouse na capital da provincia ata hoxe. Farase (Casa das Campás, 20.00 horas, entrada de balde), iso si, reforzada polas louvanzas da crítica.
Xuntou aquí sete relatos, non todos inéditos.
Un par deles non o son: o resto si. Sete parecíame un número bonito. Cabalístico. Son relatos que me foron acompañando ao longo do tempo. Se cadra o máis normal para un escritor é comezar a escribir pezas curtas. Non foi o meu caso. Pero tampouco me puxen a facelo agora: estos son textos que escribín en paralelo ás novelas e que non sabía moi ben onde emprazar. Agora, xuntándoos, vin a oportunidade de estrearme como narrador de distancias curtas. Curtas ou medias.
O que publicou en 2003 A Nosa Terra, ‘O corvo de chapapote’ [o outro que non é inédito, ‘Báñate comigo (teoría e práctica)’, editouno Xerais en 2002 nunha antoloxía colectiva], mesmo podería considerarse unha novela curta.
Ese é do Prestige. Foi un relato produto da necesidade de intervención que tiña naquel momento. Quería deixar constancia do meu desagrado co que estaba pasando e con como se estaba xestionando dende os gobernos. Se non me equivoco, ademais coincidía co sentir maioritario do pobo galego expresado nas mobilizacións, creo, máis numerosas da historia de Galicia.
A realidade cólase nas súas historias: o Prestige, Franco no Club de Golf da Zapateira... Mesmo o Deportivo da Coruña.
Que podo dicir: eu tiven unha infancia coruñesa. Era un domingo cine e un domingo fútbol. E mira que o meu era o atletismo, un deporte individual, como tamén o é o de escritor. Pero todo o que rodeaba o fútbol gustábame moito. As figuras eran as do fútbol: ao Amancio do Real Madrid e ao Luis Suárez, que xa xogaba en Italia, admirabámolos todos os nenos coruñeses e penso que moitos dos nenos da Galicia daquel tempo.
Sobre o xogo entre a realidade e a ficción que propón no libro, nunha entrevista ao programa ‘Zig Zag’ da TVG falou hai pouco de «falsear a realidade». Que fea expresión na boca dun xornalista, ou non?
A realidade, a partir do momento que alguén pasa a contala, está falseada. Tamén no xornalismo. É imposible contalo todo e facelo de maneira obxectiva. Pero non é que isto suceda no xornalismo ou na ficción literaria, é que sucede na vida. Calquera conversa entre amigos está pasada pola peneira individual de cada un. Escribir no fondo é ir camiñando cun pé na ficción e outro na realidade.
Pero estes relatos son ficción.
Cun título como o que puxen non engano a ninguén.
Aínda que despois eses ‘Días que non foron’ son reivindicados dalgunha maneira coa cita que abre o libro: «As cousas que non son tamén son».
Penso sinceramente que é así. A vida e, polo tanto, a literatura, que nace da vida, é un xogo entre estar e non estar, entre o que é e o que non é. E así nos imos movendo e así imos funcionando.
A realidade estrita non é suficientemente potente para compoñer relatos coma estes?
Pero é que eu me instalo na realidade para contar sempre e para contar nos relatos deste libro. Non é normal que me atopes inventando nomes de rúas, nin de cidades e nin sequera de personaxes. Parto do que eu coñezo ou me contaron. O que pasa é que o xogo literario comeza cando un se pregunta ‘que sucedería se...’ e aí vén o bonito: inventar, a partir do que sabes, o que non sabes.
Dálle unha volta ás oportunidades perdidas, dixo alguén sobre o libro.
Estas circunstancias danse moito cando sitúas a acción no pasado e remexes nel. No fondo o que estás facendo é convidar aos mortos a tomar café contigo e a escoitalos. Se queres, é unha forma de que os segredos non morran gardados.
O seu título foi o máis recomendado pola crítica galega no mes de setembro [segundo o Taboleiro do Libro Galego que se publica en cadernodacritica.blogaliza.org].
Haberá seguro xente que lea o libro á que non lle guste. A min como escritor agrádanme as críticas boas, como á maioría. Outra cousa é que os paus che axuden a mellorar. Hai quen di que as persoas intelixentes sobreviven ao fracaso e as que non o son morren de éxito. Aínda correndo ese risco, eu prefiro gustar. Tamén é verdade que á hora de comparecer cun libro para someterme ao xuízo dos lectores lle dou moitas voltas. Corríxoo todo o que podo. Vexo necesario que os libros aparezan con todas as garantías. É moi comprometido levar sobre a conciencia dun a morte duns cantos eucaliptos para despois asinar trapalladas.
Armando Requeixo dixo na crítica de ‘Días que non foron’ que o libro confirmaba a «constante experimentación de novas vías» que se viña apreciando na súa carreira.
A pesar de certas constantes, cada libro é distinto. Hai libros que son corais e outros que non, uns que suceden nunha semana e outros que transcorren ao longo de varias décadas... Isto último, a importancia do pasado recente, é algo que se aprecia en case todos os meus traballos. O presente afunde as súas raíces no pasado. Non no remoto, porque para min non tería sentido falar dun castro celta, que pode ser un exercicio interesante para outros. Vexo poucas conexións entre esa vida e a que nos tocou a nós. En cambio, si que aprecio moitas na sociedade, na política, na maneira de ser de todos, co que sucedeu na historia recente. O peso de catro décadas de franquismo explica moito do que acontece hoxe.
Con este título tamén entronca coa longa tradición de autores de relato curto galego.
É que isto fundamentalmente do que vai é de escoitar. E esa tradición da que falas baséase en tipos con moi boa orella. O gran mestre, Ánxel Fole. Hoxe isto esmorece porque as relacións establécense doutra maneira. Eu estas novas maneiras de estar conectados obsérvoas dende a distancia. Aínda que tampouco pertenzo exactamente a esa xeración á que os seus avós lle contaban cousas. Quizais sería máis ben dunha que se formou asistindo ao cine. Despois xa veu a televisión, pero eu son da que se podería denominar xeración póstuma do cine.
Póstuma case literalmente. Agora mesmo na cidade na que vive non hai ningún cine.
A verdade é que eu non ía moito a ese cine que desapareceu porque a selección de películas que ofrecía non me agradaba. Sempre o atribuín a que os que me interesaban non eran títulos comerciais e que en Vialia facían unha aposta máis segura economicamente. E resulta que esa aposta fracasou e os cines pecharon. Mira ti por onde quizais sexa máis importante buscar historias coas que a xente poida identificarse que simplemente artificios e efectos especiais. Tamén na literatura.
Volvendo ao asunto de ficción e non ficción, vostede séntese cómodo agora mesmo no xénero xornalístico?
Non teño nada a favor nin en contra do xornalismo. Se teño que dicir algo, probablemente sería a favor. Pero é evidente que nestes momentos non teño a posibilidade de facer o que me gustaría como xornalista. Sigo vinculado á profesión, aí estou, pero non podo desenvolvela tal e como a entendo. Disto benefíciase en última instancia o Luís Rei narrador, a través do que podo contar cousas que quedan sen contar nese xornalismo que actualmente me toca exercer.
E, máis alá do que exerce nestes momentos, atopa un xornalismo interesante nalgún espazo?
Si, si, na rede máis que nada. En Internet aínda se pode atopar xornalismo alternativo e crítico. E iso que eu non teño Twitter nin Facebook nin Whatsapp nin nada diso e, pola contra, son un ser bastante analóxico. Son un mamut a nivel dixital.
Atópao en blogs, dixitais...?
En xornais dixitais como Praza Pública e nalgún blog que tamén hai interesante, aínda que as máis das veces acaban converténdose en porterías, nun refuxio de chismosos no que o autobombo, tamén nas redes sociais, é dunha desvergonza que fai que un arroibe. Aínda así, na rede todo é moito máis libre que en calquera medio impreso ou audiovisual convencional, onde o control empresarial e político é férreo. É claramente un hábitat hostil para un xornalista crítico.
Un cachiño do Premio Nacional de Poesía que vén de recibir Manuel Álvarez Torneiro é seu.
De cada recoñecemento que lle chegou a Torneiro aledeime como se fose meu. Con gran orgullo. Dende hai catorce anos veño publicando todos os seus libros en coleccións dirixidas por min porque hai unha complicidade e unha aposta común por unha liñas estéticas que finalmente gozan da repercusión que sempre mereceron e funcionan en última instancia como unha especie de emenda á totalidade da poesía dominante na escena literaria galega dos últimos tempos. É o triunfo do poeta que traballa arreo na súa obra e adica moitas horas a pulir cada palabra e cada verso, con pouco interese en volcarse despois nesa promoción, cara o exterior, da obra e dun mesmo que tanto se estila. Para min este galardón é un revés a toda esa superficialidade que domina o panorama poético.
Outro cachiño é para Kalandraka, que recuperou a través de Faktoría K a colección Tambo.
Houbo un momento no que me decatei de que o binomio poesía-Deputación era extravagante. E era así, entre outras cousas, pola propia dinámica de funcionamento dunha institución chamada a desaparecer. Arrastrar esa illa poética que era Tambo a un hábitat moito máis natural, a unha editorial como é Kalandraka, foi mel nas filloas. Foi como andar ás apalpadelas e de súpeto atopar o sitio exacto dende o que ver claramente as cousas e que todo cobrara sentido.
Cando remexes no pasado, o que estás facendo é convidar aos mortos a tomar café contigo para escoitalos»
Sigo na profesión, aínda que non podo exercela como me gustaría. O narrador conta todo o que non pode o xornalista»
O premio a Torneiro é unha emenda á totalidade desa poesía galega dominante marcada pola superficialidade»
Levar Tambo a Kalandraka foi mel sobre filloas. O binomio poesía-Deputación era extravagante»
