CAMBIO é unha palabra moi valorada na propaganda política. Cun alto valor simbólico e un case nulo valor argumental. Como moita poesía. ‘Cambio’ é unha palabra que pode ser utilizada por uns e os seus contrarios, cada un ao seu xeito e todos levar razón. É unha palabra chaqueteira. Pode ser utilizada para case calquera cousa co seu efecto calmante incorporado. A esta palabra sucédelle o mesmo que ao eslogan ‘Facenda somos todos’: pode ser usado para obrigarnos a pagar a nós, pero non pode ser usado para que paguen os ricos. Porque os ricos non son todos. Pero nos dous casos funciona a ilusión social, a mentira das palabras ou esa esperanza de clase vencida polas forzas da historia: sempre que nos prometen un cambio desbotamos que cumpran a súa palabra e que o cambio sexa a peor.
O festival ‘Escenas do cambio’ (Cidade da Cultura, Santiago, do 28 xaneiro ao 13 de febreiro) promete unha indagación sobre os cambios que operan na sociedade, nos colectivos, nos grupos, en toda esa amalgama de pluralidades que estatisticamente se estudan por separado, pero que a forza do uso sostén que é sempre o mesmo: o público. Ese animal invocado, como o cambio, e utilizado segundo conveña ao discurso. Esa palabra que vale para defenderse atacando, que vale para designalo todo e non mencionar nada. O festival quere demostrar que hai unha conexión entre o que pasa na sociedade e o que pasa nos escenarios. Que a comunicación existe e mesmo que é fluída. Que o teatro é sensible mesmo cando non quere selo. Que mirar teatro é mirar o que sucede na sociedade que o produce. E chegar a unha conclusión. No festival, público adquire dobre condición porque público e quen asiste a esa conclusión, convertendo o reflexo en reflexión. No festival, público está antes e despois da representación. Con toda esa mesma indefinición amplísima, con toda a manipulación que se poida facer. Con todo o peso do que se pode negociar pero non se pode ignorar. O público non se sabe quen é, pero todo o mundo é público.
Todos sabemos que nada é igual desde a crise. Non é que o mundo sexa peor, é que nós vivimos peor. Sabemos tamén que no mundo cultural nada é igual desde a crise. Non tanto pola parte da industria e os seus cálculos de supervivencia, como porque o punto de vista variou. E non deixa de ser curioso, porque crise levamos varias desde hai cincuenta anos para acó. O que denuncia a crise, o que debería denunciar a cultura, non é tanto as condicións que nos deixan, como a desmemoria dos bos tempos. O ninguneo dalgunhas palabras e a burla de outras. No 71 houbo unha crise, no 92 houbo outra. Creo que me deixo unha polo medio. Algo non debemos aprender ben cando no instituto alguén falou do eterno retorno.
Houbo un tempo en que demos en aceptar político como un cualificativo descualificante. Eses anos, curiosamente, coincidían cos de bonanza —ese cabalo vén de...— así que facer teatro político era mal mirado e a xente facíase cruces de sosegado escándalo asegurando que iso eran rancios tempos, asuntos superados, ferruxe e pasquín. Teatro vietnamita. Non gustaba nin propaganda nin axitación. Sen medir que dicía cada cousa era todo clasificado directamente como panfleto. O teatro, leal ao seu traballo de espello confiable, explicaba o punto de vista da sociedade. A política era un traballo sucio e para qué mancharse. E as voces acomodadas pedían: dáme ego, dáme beleza, dáme interior, dáme calmantes, dáme veleno que quero morrer acomodado.
Pero chegou a crise e mandou parar. E o teatro segue fiel a ese oficio de contar a sociedade aínda que os que fan teatro non pretendan. E antes da crise o teatro estaba ensimesmado e, coas malas noticias, foi espertando para descubrir, como a sociedade, que a política non é boa nin mala. A política é como as ferramentas, ou como o teatro: depende de para que se fai. E a estas alturas dunha crise sen luz ao final do túnel, dicir teatro político non quere dicir panfleto e palabras como clases populares ou proletariado semellan rescatadas dunha artesa vella como aqueles libros que explicaban que cando un cala, alguén falará por el.
Hai un territorio político que o teatro está tentando percorrer. Quizais non utilice as mesmas linguaxes de hai corenta anos, pero ten as mesmas intencións e, sobre todo, non deixa de ser político. Porque todo é política. Incluso a economía. Quizais as liñas cruzadas que describa o festival, as coreografías ou esa incógnita escénica das colaboracións dos espectadores acaben por volver explicar o que todos sabiamos, o que todos quixemos ignorar e a crise devolveunos con claridade transparente. No mundo contemporáneo a gran diferenza é a mesma de toda a historia: a diferenza de clase. Só que agora a clase está decidida polos cartos. Pode que o festival chegue a esta conclusión e, de paso, a estoutra: digan o que digan de Facenda, o público si que somos todos.
O público o compón todas as persoas do común
Pasadas unhas eleccións sen desenlance, a palabra ‘cambio’ aparece cansa. Pero ‘Escenas do cambio’ comeza esta semana entrante en Compostela como unha indagación sobre a contemporaneidade dos feitos escénicos e sobre se nelas manobran os mesmos pesos que caen sobre a sociedade. Con ou sen desgoberno.
Noticias
