"OS BEATLES son catro rapaces da clase traballadora de Liverpool que non só crearon unha arte que resistía a comparación coa producida pola casta britá-nica, senón que crearon unha arte que mexou por todos eles". Jarvis Cocker, quen diseccionou o postureo dos nenos ingleses de familia ben que intentaban remedar o sotaque ‘cockney’ en ‘Common people’, ten claro que baixo eses cortes de cabelo estilo cunca e as harmonías pop perfectas hai catro tipos que o representan.
The Beatles forma parte da Santísima Trindade das máis exitosas industrias culturais británicas, a carón de Shakespeare e Harry Potter. A súa influencia na cultura popular contemporá- nea resulta esmagadora se se ten en conta que a biografía da banda apenas chega á década: desde o 9 de novembro de 1961, a noite na que Brian Epstein —que logo sería o mánager— acode a unha acuación deles no Cavern Club ata o 31 de decembro de 1970, cando Paul MacCartney presenta a demanda de disolución do grupo.
No entanto, a John Lennon, Paul McCartney, George Harrison e Ringo Starr deulles tempo a viaxar desde o skiffle, o blues pasado pola peneira do folk británico que tanto gustaba no Reino Unido a finais dos cincuenta, ata a psicodelia e o protometal dos últimos traballos. Quedaron polo camiño Suart Sutcliffe, o primeiro baixista, falecido dunha hemorraxia cerebral aos 21 anos, cando xa abandonara a banda pola pintura, e Pete Best, o baterista que foi expulsado do grupo antes de pasar a proba para entrar no estudo de gravación.
Así mesmo, os catro de Liverpool foron quen de sentar unhas bases para o pop que aínda perviven, desde a formación en cuarteto —con guitarra rítmica, guitarra solista, baixo e batería— ata a disposición no escenario, coa batería adiantada, un fito que o percusionista de jazz Steve Smith interpreta como "un novo paradigma na música popular".
Cancións curtas, retrousos pegañentos coma a goma de mascar. Harmonías de algodón de azucre e tan perfectas que semellan logradas cunha fórmula matemática e letras sinxelas sobre amores e desamores. Todo, baixo a mirada atenta e o influxo de George Martin, o quinto beatle, produtor para o selo Parlophone de Emi desde o primeirísimo single, ‘Love me do’.
A pulcritude remite ao movemento teddy boy, o preferido entre a rapazada das clases acomodadas do Reino Unido desde finais da década dos cincuenta, consumidora de rock and roll estadounidense e skiffle do país. Nin os Beatles pertencían á clase media —quizais o máis próximo é Paul McCartney— nin a estética dos primeiros anos do grupo xorde á toa.
Foi Brian Epstein, fillo do dono dunha tenda de mobles de Liverpool, xudeu e homosexual e cunha columna de crítica musical na revista Mersey Beat, quen impón os traxes e os convida a "suavizar" as actuacións de rock and roll "salvaxe" das que ten sido testemuño en The Cavern. Epstein establece un protocolo que inclúe non fumar, comer ou beber no escenario, e obrígaos a inclinar a cabeza despois de cada aplauso, como sinal de agradecemento. Quere proxectar unha "imaxe limpa e decente", coa única excepción do peiteado beatle, coas súas perreras e o cabelo semilongo, que naquela altura supuña unha aunténtica transgresión.
Comezan a andar os anos 60 e, por primeira vez na historia, grazas á loita do movemento obreiro, os fillos da clase traballadora británica poden preservar parte dos seus salarios sen entregalos íntegros na casa. Eses cartos gañados en fábricas, tendas e obradoiros son investidos nun lecer que inclúe cine, música e roupa. Nacen as subculturas urbanas, que se uniforman para diferenciarse doutras, xa sexan os anteditos teddy boys, os rockers, os mod ou rude boys, este últimos por obra da importante migración xamaiquina chegada á metrópole logo da independencia da illa antillana en 1962.
Estes mozos —e as mozas, pero aínda moito menos— acceden á educación secundaria. Entre 1944 e 1970 funciona no Reino Unido o sistema de Secondary Modern Schools, que aínda perviviría en Irlanda do Norte. Ao cumpriren os 11 anos, os nenos eran examinados para ver se accedían a unha ‘grammar school’, que os enfocaba a unha formación intelectual, ou a unha ‘secondary modern school’, máis dirixida ás ensinanzas técnicas e ao mercado laboral.
Medio século despois dos Beatles e cando xa pasaron 20 anos do brit pop, a máquina do pop da pérfida Albión segue prefectamente engraxada grazas a institucións como a BRIT School, para adolescentes de 14 a 19 anos, na que estudaron Adele, Amy Winehouse, Leona Lewis, Kate Nash ou Katie Melua e da que se calcula que saen o 12% dos discos que se venden cada ano en todo o mundo.
Paul McCartney e George Harrison foron compañeiros de aulas no Liverpool Institute for Boys, unha ‘grammar school’, mentres que John Lennon accedera a unha escola superior de arte. Ringo Starr, pola súa banda, chegou á adolescencia con dificultades mesmo para ler e escribir debido a enfermidades infantís que o tiveron máis de dous anos hospitalizado.
O pintor Peter Blake, da burguesía londiniense e autor da portada de ‘Sgt. Pepper’s’, non pode evitar o prexuízo de clase ao falar deles: "Practicamente eran clase media; tiñan certa educación e non eran rufiáns".
Se nas sociedades tradicionais os protagonistas de xestas lendarias eran os heroes do pobo, na sociedade postindustrial calquera fillo de veciño pode aspirar aos seus 15 minutos de fama. Nace o que Umberto Eco denomina "elite irresponsable", integrada por persoas cuxo poder institucional é nulo, pero que se sitúa a carón das elites economicas, políticas e relixiosas. En ‘Memories of a suburban boy’, John Boorman relata que, malia a segregación a idades tan temperás, nas ‘secondary modern schools’ impartíanse materias de música, "o que supuxo un caldo de cultivo para o éxito da música británica durante os sesenta".
Na pota deste caldo inclúense moitos máis ingredientes. O ‘star system’ é un produto europeo continental de 1912 e desde a fin da Segunda Guerra Mundial o cinema é o seu principal alimento. Os anos sesenta irrompen no celuloide cunha grande crise para o Hollywood dourado e a música popular toma o relevo no artellado do ‘star system’. E velaí están os catro fantásticos de Liverpool, xusto no intre axeitado, para engrosar como nunca antes o fenómeno fan. Actitudes, xestos e catarses colectivas repetidas un milleiro de veces desde entón: Bon Jovi, New Kids of the Block, Backstreet Boys, One Direction... E misoxinia de alta intensidade contra as mozas dos ídolos, xa sexan Yoko Ono ou Courtney Love.
Owen Jones, porén, si apreza unha mudanza. "Ata os 90, nas listaxes de éxitos británicas os grupos viñan da clase traballadora; agora, a maioría dos músicos é de clase acomodada, de elitistas escolas privadas. A clase obreira queda como consumidora, nunca máis produtora de pop", responde sempre que é preguntado. Jarvis Cocker relaciona esta idea coa supresión dos subsidios por desemprego para os músicos. "Agora só podes ser artista se vives de papá e mamá" e está certo de que non haberá máis Beatles: "Vestir as mesmas roupas e meter as mesmas drogas non nos converteu en The Beatles; púxonos gordos e enfermos".
Os grandes heroes da clase traballadora
Conta Owen Jones, omnipresente xornalista e ensaísta británico, que o pop foi a produción cultural e o refuxio dos obreiros do Reino Unido nun momento no que a posta en marcha do estado do benestar permitiu que as clases traballadoras tivesen ocio trala Segunda Guerra Mundial. E sinala que The Beatles, catro mozos do Liverpool industrial e portuario, son o meirande exemplo. Jarvis Cocker, líder de The Pulp, beatlemaníaco irredento, é moito máis contundente: "Os Beatles mexan por toda a arte creada polo 'stablisment' británico"
