Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
OS CÁNTICOS e ofrendas compostos na honra do sol, un dos máis fermosos é obra de Christopher Reid. O poeta británico retratou en A Scattering (Dispersión) un dos últimos pícnics que fixo coa súa muller, Lucinda, entón enferma dun cancro incurable. Foi nunha viaxe a Creta. "Bendecidos pola indiferenza das criaturas,/ grandes portadores de aguillóns en azarosa procura,/ formigas escaladoras coas súas sombras a xogo/ a escalar detrás delas, (...) / tomamos o noso almorzo de café e iogur", lembra o escritor. Daquela o astro rei premiou aos dous seres perecedoiros, conscientes da inminente separación, cun intre de beleza. "Incluso o sol, ese máis perigoso animal", prosegue o poema, "comezou o seu paseo matinal cun espírito de neglixente xenerosidade,/ sen parecer importarlle, ou sen parecer querer asasinarnos,/ senón dispoñendo a paisaxe coas súas ancestrais sombras e cores (...), / coma se dixese: 'Estes son os meus poderes, vosos, máis ou menos, pola cara. / Por suposto acepto a vosa insignificante moeda, o voso miserable cambio de días e horas'".
Nacer albino en África é ficar á mercé desa besta poderosa, que dá a vida pero que tamén a quita. No continente africano, a falta de melanina, o pigmento que protexe a nosa pel e os nosos ollos da enerxía do sol, significa unha existencia sufrida. Quen padece albinismo non pode traballar na agricultura ou na pesca, pois se permanece exposto á radiación solar arríscase a contraer un cancro cutáneo. A ameaza é tal que a esperanza de vida destas persoas ronda os 30 anos. Pero se os negros brancos quedan incapacitados pola súa enfermidade para realizar traballos comúns na rexión, estudar resúltalles un desafío debido aos problemas de vista que causa a doenza.
Con todo, os albinos africanos temen máis a outro perigoso animal, pois foron e son vítimas da incomprensión do ser humano, que non se explica como pode nacer un neno branco da unión de dous negros. Nalgunhas zonas do continente crese que traen mala sorte e a comunidade pide aos pais que envelenen ao bebé. Noutras rexións, padecer albinismo significa ser portador de ventura, o que non é mellor: en Tanzania, os bruxos recomendan aos seus clientes traer partes do corpo destas persoas —brazos, orellas, xenitais— para a elaboración de rituais. Nese país, castigado pola pobreza, os que mutilan poden cobrar miles de dólares polo botín. Ás veces, a sinalada é a nai, á que se castiga co repudio.
Expulsdo da familia, Keita pediu e durmiu na rúa á procura dunha actuación nos bares de Bamako
O cantante Salif Keita (Djoliba, 1949) naceu albino en Malí, un país no que os seus habitantes cuspen ao paso dos brancos negros e no que unha nena albina con cancro de pel, Rabitou, tivo que agardar a que unha activista xerase un escándalo mediático para ser atendida nun hospital. Keita padeceu desde o principio as limitacións da súa enfermidade. Malia destacar como alumno debeu renunciar a ser profesor debido á súa doenza. Tampouco puido axudar ao seu pai, un campesiño dun pobo das aforas de Bamako. Na súa vida abrasadora só atopou un lugar de sombra: a música.
Pero a sombra tampouco lle estaba permitida. Malia ser fillo dun labrego, Keita é descendente directo do rei Sundiata Keita, que no século XIII fundou o rico e cosmopolita imperio mandinga tras someter boa parte da África occidental. Pese a criarse nunha familia humilde, Salif é por liñaxe un membro da nobreza. O que en Malí ten unha contrapartida: os nobres non poden exercer de griot, ou jali, como se coñece no país aos músicos e poetas. Como depositarios da tradición oral, os artistas gozan de prestixio —a morte dun ancián é o incendio dunha biblioteca, dise en África—, mais o seu non é oficio para aristócratas. Cando o mozo lle dixo ao seu pai que quería cantar, o seu proxenitor interpretouno como a pinga que fixo rebordar un vaso de desgrazas.
Expulsado da familia, Keita pediu e durmiu na rúa á procura dunha actuación nos bares de Bamako. Axiña se convertiu nun vocalista abondo maduro como para engrosar a Rail Band, un grupo que amenizaba as festas do hotel da estación de tren, nas que se xuntaban diplomáticos, empresarios e prostitutas. A banda gozaba da protección do coronel Karim Dembelé, un dos protagonistas do golpe de Estado que levou ao poder a Moussa Traoré no 1968. No Malí dos anos 70, os militares toleaban coas pistolas e coa música. O número dous do Goberno, Tiékoro Bakayoko, fundara para outro motel estatal unha rutilante formación, Les Ambassadeurs, integrada por músicos de varios países.
No 1973, Keita pasou da Rail Band a Les Ambassedeurs, con quen protagonizou unha revitalización da música popular africana. Desde a época medieval, os músicos de Malí depuraron a influencia dos cantos islámicos e dos polirritmos do oeste do continente, o que derivou nun son propio. Se a Rail Band interpretaba pezas da tradición griot e clásicos da salsa, o novo grupo do cantante tiña unha orella nos tempos e afán experimental. Les Ambassedeurs foron fundamentais na consolidación do afropop ao engadir á masa elementos do funk, o rock ou a psicodelia. A banda alcanzou a celebridade cunha canción de loubanza ao líder guineano Sekou Touré. "Mandjou, non chores, non hai ninguén coma ti", cantaba Keita, que dalgún xeito semellaba falar de si mesmo, da súa pena e do seu triunfo sobre as circunstancias.
Con ganas de medrar, o cantante mudouse a Francia no 1982. "Necesitaba saír da casca", explicou tres anos máis tarde no documental Under African Skies. Alí compuxo e gravou o seu disco de debut en solitario, Soro (1987), un fito da música pop africana. Producido por Ibrahima Sylla, con aromas de jazz e funk, o álbum foi a carta de presentación mundial de Keita. O artista comunicaba a súa dor cunha voz poderosa e cristalina: "Que me dixeron os sabios paxaros sobre a maldade? Dixéronme que os que me odian nunca recoñecerán as miñas boas obras. Nunca dirán nada bo de min", cantaba en Cono.
Nos seguintes quince anos, Keita perdeu a pegada, máis preocupado por soar acorde coas modas que por dar protagonismo á súa voz única. Recuperaría o rumbo no fogar. Co novo milenio volveu a Malí motivado por un proxecto político de esquerda, o de Amadou Toumani Touré, que gañou as eleccións do 2002. O regreso do cantante supuxo unha imaxe histórica: a da súa aperta co guitarrista Ali Farka Touré, que decidira ficar no país malia o éxodo de artistas a Europa, á procura de mellores infraestruturas musicais. A foto da reconciliación entre os dous músicos máis venerados polos malíes abriu unha época de promesas rota co golpe militar do 2012.
O reencontro do artista co seu país —consigo mesmo— trouxo dous álbums maxestuosos. Moffou (2002) e M'Bemba (2005) formaron parte dun renacer na música de Malí, que colleitou no século XXI a admiración mundial. No documental Feel Like Going Home (2003), Martin Scorsese creu atopar en Bamako as raíces do blues. Farka Touré e Toumani Diabaté —un mestre da kora, un instrumento de corda— gañaron un Grammy polo seu álbum In The Heart Of The Moon (2006). Diabaté gravaría no 2001 con Damon Albarn, de Blur e Gorillaz, e no 2012 con Arnaldo Antunes, membro dos Tribalistas. Keita alcanzou status de estrela, o que aproveitou na súa loita polos dereitos dos albinos en África.
Trala publicación de La Différence (2009), no que reivindica aos diferentes, e do bailable Talé (2012), o cantante chega ao Auditorio de Ferrol o vindeiro sábado. Quenes asistan ao concerto poderán comprobar que "a voz de ouro de África" non ostenta ese título por casualidade. A gorxa prodixiosa de Salif Keita transmite a emoción dun sobrevivente. Cando canta Folon (O Pasado), dunha esperanza ferida, treme o neno albino que leva dentro: "No pasado, ninguén che preguntaba (...), ninguén quería saber. (...) No pasado, non podiamos falar do que pasaba. (...) Hoxe, a xente quere saber". Pero cando entoa M'Bemba (Devanceiro) emerxe o nobre, que agarima e empurra ao ouvinte coa autoridade dun elixido. Esa voz semella capaz de todo, incluso de ordenarlle ao sol que marche, que xa pasou o seu momento.
