Juan 'o de Rons' y los 500 motes de Cerponzóns

Juan José Esperón, nieto de Jesús ‘o Roque’, ‘o tranviario’, recopiló los motes con los que se conocen (o conocían) vecinos y familias de Cerponzóns
Juan José Esperón. J.E.
photo_camera Juan José Esperón. J.E.

Juan 'o de Rons', nieto de Jesús 'o Roque' (también conocido como 'o tranviario'), es el autor del primer estudio sobre apodos centrado en una parroquia de Pontevedra. Juan José Esperón Recarey ha conseguido recopilar cerca de 500 motes (sobrenombres o alias) con los que son (o fueron) conocidos los vecinos de esta zona del rural, cuya población ronda los 800 habitantes.

El trabajo realizado por Esperón (que tiene un tercer alias, el de 'xefe de prensa', por su disposición a elaborar las notas de prensa de la asociación O Chedeiro, de la que es secretario), al que dedicó tres meses, conforma una lista de apodos de los cuales 30 de ellos están relacionados con lugares de la parroquia, siete sobre sitios de procedencia, 21 sobre oficios, 65 relativos a apellidos y 63 hipocorísticos (nombres en forma diminutiva o abreviada, empleados como deformaciones afectivas de nombres propios o comunes).

El autor expresa su agradecimiento a los vecinos que colaboraron en este estudio, realizado casi puerta por puerta y a través de un grupo de whatsapp de gente de la parroquia. "Uns mandáronme catro e outros trinta alcumes dos que se acordaban os maiores da familia".

"As persoas poñen alcumes por moitas razóns, que poden ir desde o cariño ou a simpatía ata a burla ou o desprezo", señala Esperón. "A maioría dos veciños os que se lles chama polo seu alcume non se enoxan, pero hai uns poucos aos que no lles fai moita gracia. Por iso disculpo a todas aquelas persoas que tomen a mal este traballo, no que que pode ser que vaia aparecer o seu alcume na lista que fixen. Teñen que comprender que por moito que non queiramos témolos, a veces un son máis bonitos que outros pero non hai máis voltas que darlle", argumenta el autor.

"Os alcumes constitúen un patrimonio cultural que está a punto de desaparecer na cidade e que vai perdéndose no rural"

"Cando era un neno, na taberna dos meus pais había algún cliente que era moi dado a poñer alcumes, e facíao con facilidade, gracia e retranca. Acertaba poñendo os alcumes adecuados. Tamén hai algúns postos con maldade e que a algunhas familias non lle gusta nada, pero podo asegurar que no meu traballo non hai esa maldade".

Juan 'o de Rons', nieto de Jesús 'o Roque', explica que la razón práctica de poner motes es que sirven para diferenciar a las personas, especialmente en las épocas en que no existían los apellidos como los conocemos ahora, o cuando éstos son muy comunes. "De feito, moitos alcumes que fan referencia a características físicas ou circunstanciais das persoas terminaron convertíndose en apelidos. Co seu alcume seguen a ser recordados por un detalle, un xesto, un bo ou tamén un mal carácter. Desde o momento no que tiveron un alcume pasaron a forma parte do noso patrimonio cultural".

"Que como xurdiu a idea de facer a recopilación dos alcumes? Inspireime nun estudo que fixo o doutor Antonio Días Lema, que foi o cronista popular de Pontevedra, sobre os alcumes da xente da cidade".

"Días Lema era cliente meu no negocio no que eu traballaba (Peral Moda) e tiña moita confianza con el. Como nos comercios tradicionais non nos dedicamos só a vender senon que tamén se fala doutras cousas e a arreglar un pouco a vida, regaloume unha copia dunha separata que está custodiada no Museo e que teño gardada con moito cariño".

"Na parroquia de Cerponzóns aínda hai un 80% dos veciños que polo apelido non saben de que familia eres"

Esperón decidió realizar la recopilación de los motes de la parroquia de Cerponzóns "porque non se pode perder este patrimonio cultural que xa vai desaparecendo -porque na cidade ninguén se coñece agora polos alcumes- mentres que nas parroquias aínda sigue existindo e moitos aínda nos coñecemos polos alcumes". Además, indica que la intención de su trabajo ha sido "recordar polo alcume a unha gran parte dos veciños que viviron o que viven na parroquia de Cerponzóns ao longo de moitísimos anos, os mil que cumplíu no 2019".

El autor pone un ejemplo de esa pervivencia de los motes en su parroquia. "Hai uns días fun xunto a un veciño que non me coñecía. Preguntoume 'de quen eres?' Díxenlle que era Juan José Esperón e non acertaba a situarme, pero coñeceume cando lle dixen que era o fillo de Juan 'o de Rons e neto de Jesús 'o Roque'. De feito, na parroquia aínda hai un 80% dos veciños que polo apelido non saben quen eres".

"Os alcumes -explica Esperón- se heredan de pais a fillos, de netos a bisnetos de de aí para diante. En moitas ocasións cóllense cando un é neno e xa te dura toda a vida, quedando así de herdanza para sempre, de xeración en xeración".

La relación de motes de Cerponzóns se guió por varios criterios, entre ellos el del apellido de los ancestros y el lugar de residencia o de procedencia, mientras que otros se inspiraron en circunstancias personales o características físicas.

Casi todos los lugares de la parroquiase usaron para poner apodos como 'o da Bouza', 'o de Pidre', 'o do Bravo', 'o do Campo', 'o da Cañota' u 'o do Castrado

Así, por ejemplo, en la lista de apodos de Cerponzóns figuran los de 'araña do cu verde', 'Biri Biri' (por el parecido físico de un vecino a un jugador del Sevilla del año 73 que tenía ese nombre), 'caja na man', 'caja na saia', 'o crecho', 'o cura', 'o fojón' o 'gento' (palabra que usó un escolar para referirse al 'fento' cuando su profesor le preguntó por qué no había acudido el día anterior a clase, y éste le dijo que había ido a 'apañar gento', en un intento de explicárselo en castellano).

Además, casi todos los lugares de la parroquiase usaron para poner apodos como 'o da Bouza', 'o de Pidre', 'o do Bravo', 'o do Campo', 'o da Cañota' u 'o do Castrado'. E incluso perdura alguno que hace referencia a lugares que ya no existen, como 'o de Cernadelo'.

"Nos tempos nos que era moi frecuente que as persoas non tiveran segundo apelido moitos veciños de Cerponzóns, que vivían no lugar de Tilve, usaron ese nome como apelido para efectuar calquera xestión administrativa", precisa Esperón.

El autor tiene intención de solicitar al Concello su colaboración para publicar o estudo

En el estudio de los motes también figuran los relativos al país o localidad de procedencia, con apodos como ' o americano', 'os andaluces', 'os asturianos', 'o Coruña', 'o portugués' y 'os da vila'.

'O barbeiro', 'a carteira',' o da funeraria' y 'o sacristán' son otros de los apelativos que figuran en el trabajo elaborado por Esperón, del que también forman parte distintos hipocorísticos (variaciones de nombres) como 'Amalita', 'Angelita', 'Canducho', 'Carmela', 'Carmiña', 'Cesarito', 'Joselito', 'Gero' y 'Jalbá'.

El autor tiene intención de solicitar al Concello su colaboración para publicar o estudo. "Quero que todos os veciños teñan o libro que tamen poderían consultar os escolares da parroquia para a realización dun traballo".

Comentarios