Historia amputada da literatura galega

A literatura galega está perdendo todo o pulo que gañara nos anos 80. Empezamos a escribirlle unha historia amputada

O SANGUE DO pintor Basquiat sufría unha oxidación progresiva dende neno. Andy Warhol retratou con manchas escuras na cara, unhas manchas que lle acabarían aparecendo de xeito natural. Supoño que a xente que vive rápido acaba oxidándose antes. Warhol tiña cincuenta anos cando coñeceu a Basquiat. El era un rapaz que vendía os seus cadros por un dólar a un marchante que os vendía 20.000 veces máis caros en Europa. Despois de triunfar, Basquiat pintouse como Plutón, o cego que repartía os cartos entre os esmoleiros que atopaba pola rúa porque non ignoraba o seu valor. Basquiat necesitaba poucos cartos para vivir: a droga era barata daquela. «Sinto envexa de Basquiat porque é o máis rápido de nós. Vai chegar lonxe», aseguraba Warhol.

Antón Reixa tamén foi o artista máis rápido dos nosos 80, cando floreceu o seu talento como líder dos Resentidos. A min paréceme emotivo que o catedrático de Literatura e excondotiero da UPG Francisco Rodríguez se erixa estatuas ecuestres —escola ferrolá de escultura— cada semana na prensa, mesmo que detalle o seu sacrificio por dar clase en galego. Meritorio, pero a súa repercusión na dignificación do idioma non se pode equiparar coa influencia do disco ‘Vigo capital Lisboa’ dos Resentidos. Posibilitou que unha chea de músicos, escritores e artistas recoñecesen a potencialidade do galego como lingua de vangarda.

O pasado xoves, a asociación Cultura do País, de Lugo, convidoume a participar nas II Xornadas da Pequena Edición Cultura Ciclostil para facer unha retrospectiva da miña obra literaria. Dei un percorrido ao redor dese charco de falar dos meus libros. Algúns escritores pensan que a súa traxectoria literaria é importante; que mesmo ten trazas de ser necesaria. Por iso, falan sobre ela coma se cada libro que publican fose unha epifanía. Outros, saben que a súa obra é como un matrimonio, que é central nas súas biografías; pero que non ten interese máis que para eles, as súas parellas e os seus padrastros. Como dar clase en galego nos 70. Algo encomiable, pero sen trascendencia.

Así que obviei a miña obra discretamente e empecei a explicar por que decidín, como narrador, aparcar o meu castelán —máis ou menos meritorio— para entregarme a un galego mediocre e artificial. E non foi polo exemplo de Francisco Rodríguez, que xa daquela abrumaba con tanta intención política; non, foi pola frescura estética coa que o usaba Antón Reixa.

A miña divagación do xoves chamouse ‘Historia amputada da literatura galega’. Describín os bocexos que nos provocaban aos modernísimos dos 80 as novelas de salvación nacional e o entusiasmo co que descubrimos o neorruralismo de Rivas ou as caudalosas correntes de conciencia de Suso de Toro. Daquela, había poucas oportunidades de publicación e escaseaban as lecturas contemporáneas en galego.

Se a comparo coa actualidade, avanzamos moito na calidade da edición e mantemos unha elevada calidade na poesía, pero a narrativa estancouse. O público leva uns anos respondendo con desprezo a ese atasco, escollendo a traducións de novelas estranxeiras no mellor dos casos.

A literatura galega volve estar amputada para os mozos, que non atopan suxestións na oferta que lles damos. As novelas en galego desta década son un catálogo de boas intencións: ecoloxía, feminismo, soliedariedade, loita contra o racismo,... todo benintencionado, como dar clase en galego nos 70. O problema é que a ninguén lle interesa ler sobre as grandes ideas que ten asumidas, sobre todo se llo contan con palabras da boa conduta que non molestan a ninguén. A todos nos atraen os argumentos sobre malos e perversos, asasinos de cativos que van a un concerto en Manchester, racistas que votan a Le Pen, sospeitosos de matar a Tatiana en Lugo. O ben non require explicacións, cae sobre nós como algo que percibimos como natural; pero necesitamos comprender por que se produce o mal e, sobre todo, saber que non nos vai afectar, que estamos a salvo. Ese é o campo da narrativa.

Antón Reixa sufriu un accidente grave hai uns meses. Estivo en coma e regresou para facernos a revelación de que «non hai túnel», de que non entramos nunha estación luminosa de metro ao morre. O cantante e poeta acordou «nun hospital de Barcelona, atendido por médicos e enfermeiros galegos». Tardou catro días en reparar en que estaba na Coruña e que o noso país non avanzara tanto como para colonizar a sanidade catalá.

Este país necesita toda a sátira surrealista da denuncia que fixeron Os Resentidos sobre a demolición do sector naval. Non estaría de máis o ton grave de Basquiat, que pintou unha obra na que soamente se vían unhas palabras que lle daban título: ‘Cinco mil dólares’. Non sobra a súa insolencia cando preguntou a un crítico a quen amolaba a súa continua denuncia da discriminación racial: «Canto de negro podo ser para non incomodalo?». A semana pasada, un cadro do artista que se vendía por un dólar para comprar unha papelina, acadou os 99,3 millóns de euros. O comprador non preguntou canto de negro era.

Comentarios