Otilia Cid, filloeira: "Nin vainilla, nin canela... A filloa é filloa"

Aos 75 anos, é a última muller de Valongo que fai as filloas á pedra enriba do lume. "Vela é un espectáculo", din os veciños

A falta de pedra e lareira, Otilia Cid con outros utensilios. DAVID FREIRE
photo_camera A falta de pedra e lareira, Otilia Cid con outros utensilios. DAVID FREIRE

Cantos anos leva facendo filloas?

Levo 40 anos facéndoas na Festa da Filloa de Valongo [que se celebra neste lugar do concello pontevedrés de Cerdedo-Cotobade o primeiro sábado do mes de setembro]. Son os anos que ten a festa. Vainos facer en setembro.

Pero vostede xa as facía antes.

Claro. Na casa. Fíxenas sempre. Dende que era pequena. Eu traballei moito dende que era pequena. A necesidade obrigaba. Era o que quedaba. Non había outra.

Quen lle ensinou?

Miña avoa e miña nai. Foron elas. Elas ensináronme. Despois, vas aprendendo segundo ves as cousas. O mundo é o que che ensina. O mundo ensina moito. Non é o que aprendemos nós. Eu ata fun pouco á escola porque fun a máis vella de sete irmáns e había que axudar na casa. Así que fun aprendendo por conta miña moitas cousas.

Aprendeu a facelas á pedra sobre lume. E así as segue facendo.

Claro. Aprendín a facelas na lareira. Daquela non había cociña nin de ferro sequera. Facíanse cando matabamos os porcos. E mamá xa as facía na pedra porque así podía facer dúas á vez. Íase máis rápido, claro. Faciamos unha pila de filloas na matanza. E eu sígoas facendo así.

Non quedarán moitas mulleres que as fagan no lume.

Aquí non quedan máis. Penso que en poucos sitios as haberá. Hai quen as fai na pedra, pero con butano. Pero a pedra que teño eu nin para o butano valería. Racharía se a pos por enriba. Porque xa está cocida do lume e porque, ademais, é diferente: o butano concentra a calor doutra maneira. O lume da leña espállao máis.

E comezou facendo logo filloas de sangue.

Non, non, de sangue e brancas. De todas. Fixéronse sempre das dúas na casa. Usábanse os roxóns dos porcos para untar a pedra. Mamá mesmo llos picaba na masa. Estábanche ricas así. Moi ricas. Agora xa non se fai.

E de sangue cada vez fanse menos tamén.

Ai, nós aínda facemos. Eu teño un neto que é quen de comer 40. Gústanlle moito e a min tamén.

Agora o que che ofrecen moitas veces nos restaurantes son crêpes.

A filloa é filloa. O demais xa é outra cousa. Agora o que lle botan é moita vainilla, moita canela... Eu non lle boto nada. Eu fago filloas. Despois cada un que lle bote o que queira a maiores.

"Ten que ser fina, delgadiña. Antes facíanse gordas para matar a fame. Hoxe cómense catro ou cinco e listo"

 

Que leva a súa masa?

Eu bótolle ovos, leite, un pouco de auga e un petisco de sal [a súa receita para un litro de masa inclúe tres ovos, unha boa cunca de leite, un vaso escaso de auga e fariña ata conseguir que quede a textura axeitada, máis ben líquida]. Se acaso, un pelín de azucre tamén. Pero nada máis. Sabes que pasa? Que agora non hai leite de vaca. E iso nótase moito. O de cartón non sabe igual por bo que sexa. O leite que usabamos antes, directamente da vaca, era outro leite, con outro sabor, con toda a nata.

Que diferenza hai de facer unha filloa á pedra a facela na tixola?

Na pedra hai que estar moi pendente. Unha vez que está roxa, enseguediña as dá. A xente di que lle saben mellor. Eu que sei... Son filloas. Igual quedan algo máis secas que as outras. Non teñen tanta graxa.

As máis finas son sempre as mellores?

A filloa ten que ser fina. Se é gorda, non é filloa. Ten que ser delgadiña. Antes facíanse gordas para matar a fame, pero hoxe xa non fai falta. Cómense catro ou cinco e listo.

Ten medo que se perda o xeito de facelas ao lume?

Pérdese, pérdese. Eu ensináballe a quen quixese aprender, alabado sexa Deus. Ogallá me quitasen o posto. Pero algunha vez que llo dixen ás miñas rapazas, contestáronme que elas non van estar como estou eu ao pé do lume. Porque o lume queima. Non é unha broma. E son moitas horas. Non é unha cousa rápida que cun anaquiño que te poñas soluciones. Cando aínda as faciamos no chan, porque agora xa se fan poñendo a pedra e o lume á túa altura, cheguei á casa unha vez cunha bocha terrible na barriga. Por estar agachada así traballando ao pé do lume. Outra vez que as fomos facer a Pontevedra tivo que vir ata a Policía.

E iso?

Armouse unha tremenda. Fomos tres mulleres de Valongo facer filloas á Alameda a unha especie de festa gastronómica, que ordeara Guillermo Campos. E non dabamos feito. Empezou a xuntarse xente, a xuntarse xente e a poñerse nerviosa, a tirarnos alí cartos, billetes de 10.000 pesetas, e que quería filloas. Non os dabamos tranquilizado. Vaia cola se montou. Acabou vindo a Policía. Haberá xente que se lembre daquilo.

Canto tempo ten botado facendo filloas?

Uf, na festa teño estado cinco, seis e sete horas. Ou máis! ["É digno de ver", apunta outra veciña de Valongo].

E que lle parecen esas filloas con nata, con chocolate, con fresas...?

Cada un que as coma como queira. Sempre se lle botou mel ou azucre. Aquí había unha veciña que facía mermelada de amora e lla botaba. Tamén as fan salgadas. Mesmo con marisco as teño visto.

A vostede como lle gustan máis?

Ai, a min as filloas que máis me gustan son as de sangue. E tamén botándolle no prato un pouco de viño tinto e azucre. Papá podía comer unha chea delas así.

Como unhas sopas de burro cansado.

Parecido.

Un Entroido sen filloas non é un Entroido.

Pois claro que non.

Comentarios