POUCOS POEMAS poden ser máis acaídos que este de Ana Romaní (Das últimas mareas, 1994) para iniciar a homenaxe que recibiu o pasado domingo nos Praceres un grupo de mulleres bravas. Non sei se Romaní pensaba, cando o escribiu, en Lola, en Chicha, en Isaura, en Seña Estrella, en Argentina, en Pilar ou en María a Portuguesa. Mulleres que loitaron contra a historia e que nunca baixaron a cabeza porque, aínda que perderon a loita, nunca perderon a dignidade.
Hai sesenta anos que perderon a loita, pero non a súa dignidade
É outra desas historias descoñecidas, alomenos no meu caso. Outro deses relatos agochados baixo o manto dos anos que van pasando e que, casualmente, están protagonizados por mulleres. Ás portas doutro 8 de marzo, coas rúas expectantes pola tristemente necesaria revolución feminina, en Lourizán lembraron a revolución que elas, 500 mulleres sen medo, protagonizaron naquelas praias que eran "petróleo". E non petróleo do que estragou a costa en 2003, senón como sinónimo daquela riqueza natural que abrollaba nos areais dos Praceres en forma de ameixas, berberechos, mexillóns, ostras e ata veladores. "Aquilo era unha mina".
A APDR e a plataforma veciñal que se opón á ampliación da depuradora organizáronlles unha homenaxe sesenta anos despois daquela tarde na que se botaron ao mar para defender o pan dos seus fillos. Non o pensaron dúas veces. Ata o mesmísimo cura da parroquia, don José, llelo advertira. "Movédevos, que isto trae moita fame"
"Isto" era o que marcou o futuro da parroquia, delas, dos seus fillos, dos seus netos e o que quedará. "Isto" eran os recheos da ría, o paso previo á construción da fábrica da Empresa Nacional de Celulosas nun dos enclaves máis espectaculares dos que podía presumir Pontevedra.
Elas mesmas, as que aínda viven, lembran cando os veraneantes chegaban desde A Moureira ata Marín, "como en Sanxenxo", e que da ría comían todos (e moitas veces de xeito literal): elas, as súas familias, os bañistas (agora chamariámoslles fodechinchos) e ata o comercio pontevedrés, que agardaba a apertura da veda como auga de maio para ver encher as caixas rexistradoras dos seus negocios. Eran 500 mulleres as que se enfrontaron ao aparello franquista, a militares armados con "baionetas caladas" que non dubidaron en mancalas. Delas, 14 acabaron na cadea, outras moitas no hospital, algunha mesmo embarazada. Foron elas, que gañaban máis ca os seus homes ("se eles traían 20, nós 40"), as que perderon o medo ante outro temor máis grande, o de quedar sen o seu medio de vida, o marisqueo, o de non ter con que alimentar aos seus fillos.
A ribeira, recordan estas mulleres xa no ocaso da súa vida, "cambiou do día á noite, para mal" e acabouse "a riqueza máis grande do mundo", tanto que "alimentaba a Galicia enteira".
