Blog | TAL COMO ÉRAMOS

A inocente muiñeira e o voluptuoso vals

NA GALICIA do primeiro terzo do século XX producíronse avances materiais, con todo e seren aínda moderados, no que fai ao proceso de mecanización (malladoras) e ao avance da industrialización. Este progreso resultou tamén patente na mellora das comunicacións por ferrocarril e mediante vehículos a motor). Como consecuencia, en parte, de todo isto, pero tamén como complemento previsible, tiveron lugar algúns cambios nos costumes tradicionais, na indumentaria, nos xeitos de diversión, salientando os novos ritmos musicais, algúns deles bailables e, así mesmo, a difusión dos espectáculos de masas, como o fútbol e o cinema. Foi tamén importante a aparición da radio como novidoso medio de comunicación. Por certo que, nestas relevantes transformacións que trouxo consigo o proceso de modernización a emigración exerceu unha notable influencia.

Emilia Pardo Bazán refl icte en “El último baile”, publicado en 1908, unha mostra da decadencia da danza tradiciona

Imaxe dun baile folclórico en Barro. JAVIER CERVERA-MERCADILLOEmilia Pardo Bazán constataba con pesar o cambio na indumentaria popular que se estaba producindo no seu tempo, diante dos ollos dos seus abraiados coetáneos, Sinalaba, así, que traxes, danzas e costumes ían desaparecendo. Na parroquia de Santa Marta de Moreiras se advertía o cambio, “desgaleguizador” en opinión de Ben-Cho-Shey, nos bailes e nas cancións. Cando corría o ano 1923, o crego Ramón Castro López apuntaba que gran parte dos habaneiros, cando retornaban de América, vestían con afectación “un traje cursi y elegante que los convierte en carnaval viviente”; e así, “orondos y currutacos”, volvían coa “manía” de reformalo todo. Concluía o crego enxebrista que “a la melodiosa gaita del país, sucedió la destemplada murga; a la inocente muiñeira, el voluptuoso vals, y a las fiadas o hilanderas sucedieron otras reuniones nocturnas que se celebran alternativamente entre las familias o convecinos”. E aínda engadía que a todo isto sumábanse: “esos llamados pasos dobles que entona la gaita, al inarmónico compás de otros instrumentos exóticos en el país”.

O xornalista Roberto Blanco Torres publicou, na década de 1920, este revelador poema, que semella que foi difundido anos máis tarde por Suso Vaamonde: ¿Quen hoxe, / por atrasado que sexa, / non se bota un charlestón, / un tango ou un “fox” na festa? / ¿Quen aínda ao son da gaita, / ponse a bailar a muiñeira?”

Ao cabo, Emilia Pardo Bazán reflicte en “El último baile”, publicado en 1908, unha mostra da decadencia da danza tradicional a pesar da teimosía coa que foi defendida polos sectores retardatarios. En efecto, segundo ilustra cun exemplo a citada escritora: “Desde tiempo inmemorial, el día de la fi esta de Santa Comba se bailaba en el atrio del santuario aquel repinico clásico, especie de muñeira bordada con perifollos antiguos, puestos en olvido por la mocedad descuidada e indiferente de hoy”. Prosegue a novelista marinedina precisando que os tradicionalistas apostaban forte, sacrifi cando mesmo o seu peculio: “a fi n de estimular y proteger las danzas de antaño, el señor abad y el señorito de Mourelle largaban cada cual sus cinco pesetas al vencedor del repinico”. Despois, era a opinión pública quen otorgaba o premio ao mellor bailarín. E, deste xeito, gracias á munifi cencia do señorito e máis do párroco, seguía bailándose aínda o repinico; “pero no por la gente moza, que lo había olvidado completamente y se entregaba con delicia al otro baile pecador”.

A tentativa de preservar a tradición danzística evocada neste caso, revestía tintes claramente patéticos, posto que os que saían ao corro, a trenzar puntos, invitando á parella, non eran máis que tres vellos caducos, e as danzarinas rendidas ao seu chamamento, pero vergonzosas e recatadas, eran tres damas vetustas: entre as tres parellas contarían, de certo, os seus catrocentos e pico anos. Non é de estrañar que o señorito tivese que axudar ao vello Sebastián, animándoo cuns grolos de viño, a saír ao adro, recordándolle que este ano ninguén lles disputaría os dous pesos. O relato deste postreiro baile destila a tristeza da choiva caendo maina e cansina cando a lus da tarde se extingue no solpor: “Sebastián se despoja de la chaqueta, se adapta las postizas y se queda en pie, oscilante, sostenido por un prodigio de equilibrio y voluntad oscura. Empieza a marcar los pasitos -la invitación a la hembra, repicando las castañuelas también bruñidas de vejez-, y todas las miradas buscan a la Nabiza, habitual pareja del Marro. Allí está la mujeruca, pero se apoya en una muleta; el invierno, que acabó con otras, a ella la ha dejado medio tullida. La empujan suavemente al espacio del corro, donde entra risueña y azarada, moviendo sus dedos retorcidos y sus pies torpes. Ya está la pareja en baile. Sebastián, desenfurruñado, hace primores. Sus pies dibujaban en el polvo, y un rumor de admiración saluda sus vueltas y mudanzas. A veces vacila: es la humareda del vino que sube a su cerebro y le embarga. Se rehace en seguida: enderézase y vuelve a bordar y tejer los pasos, clásicamente graduados. Galantemente se quita el sombrero, saluda a la concurrencia, lo arroja y se queda con el cráneo al sol, al vivo sol de agosto. Baila aprisa, con un frenesí mecánico, con saltos que no son naturales, sino que semejan los de un muñeco de resorte... Y -a un salto más rápido- se tiende cuan largo es sobre la hierba agostada del atrio, sin proferir un grito. Le levantan, le socorren, pero no vuelve en sí”. Hai toda unha alegoría neste relato de dona Emilia que remata co épico esforzo do vello bailarín que constitúe a encarnación simbólica da muiñeira auténtica executada sen a liturxia artifi cial da recreación folclórica. Como moitos temían, a tentativa daquel home resultou unha proba excesiva e veuse afectado por unha conxestión que dou cabo a súa vida. Igualmente inútil foi a pretensión de conservar os bailes tradicionais e os antergos costumes. O tempo non pasa en balde.

Comentarios