Acceda a todos os contidos da última edición do suplemento 'Táboa Redonda'
NO 1962, UN MÚSICO de 27 anos publicou un par de cancións no single Patio flamenco. A primeira era Ave María Lola, unha versión da guaracha popularizada por Sonora Matancera. A segunda titulábase Recuerda. Malia o título e a capa do disco, na que unha moza de faralaes bailaba mentres un rapaz tocaba a guitarra, aquela música semellaba desclasada. Soaba xitana, pero tiña tamén un sabor caribeño e un certo aire a rock & roll primitivo e acústico. Quenes mercaron aquel sinxelo adquiriron unha xoia: as primeiras gravacións documentadas da rumba catalana. Pero non había referencias do culpable do 'invento': o nome do autor non aparecía por ningún lado. O produto non estaba pensado para rastreadores, senón para que os 'guiris' da España franquista —xa coa aprobación internacional— cumprisen cos seus rituais, como o de mercar gipsy music.
O responsable daquela música era Pedro Pubill Calaf, 'Peret'. Con todo, o debate sobre a creación da rumba catalana segue por resolver. O relato oficial asegura que foi obra de Antonio González 'El Pescaílla', o home de Lola Flores. Peret, non obstante, sempre reivindicou a súa autoría, unha teoría que confirma o seu biógrafo, Juan Puchades. Unha terceira hipótese defende unha orixe simultánea en dous barrios da mestiza Barcelona de finais dos 50. Un deles sería o Raval, onde o xénero tería xurdido ao impulso de Peret; o outro sería Gràcia, onde mandaba El Pesca.
O que semella claro é que os xitanos da Cidade Condal entenderon que o compás 4/4 do rock ou da música cubana que triunfaba no porto —sons, guarachas— dáballe un aire máis fresco, pop, á rumba flamenca. A achega decisiva foi o 'ventilador'. A técnica consistía en utilizar a madeira da guitarra como bombo; ao tempo que se fretaban as cordas, batíase no instrumento coa palma da man. Isto completábase cunha segunda percusión, a que proporcionaban as palmas; unhas seguían ao guitarrista e outras ían a contracompás. Aquela formación de só tres homes soaba como un batallón. Gato Pérez, o mellor escritor de cancións da rumba catalana, definiu nunha peza o poder da novidade: "Traemos en la guitarra la bomba de neutrones/ el artefacto más peligroso que mete ruido por los salones". Máis alá da achega de El Pescaílla, semella claro tamén que ningún músico se comprometeu tanto co xénero nin o levou tan lonxe coma Peret, aquel rapaz que se criara nos mercados.
Contada por el mesmo, a historia de Peret soaba fascinante. Relataba que, como apenas foi á escola, aprendeu a ler "con la publicidad de los tranvías". Empezou a bailar, segundo o seu testemuño, "cuando me enseñaban un pedacito de pan blanco". Pasada a dureza da Guerra Civil e a posguerra, á familia Pubill-Calaf non lle foi mal de todo. Adicábase á venda ambulante de roupa por Cataluña, Mallorca ou Menorca. O patriarca era un comerciante querido. Peret recibiu del unha singular ética, que recollería nunha canción, Mig amic (Medio amigo). "A la hora de tratar con los payos, era una gran persona, y si se le pedía un favor siempre lo hacía; pero si les tenía que vender un traje, les daba un palo que los volvía locos", explicaba o músico catalán. Cando Peret comezou a traballar con seus pais, moi novo, fixo os seus primeiros ensaios como contador de historias. "Ir a vender no es fácil", explicaba. "Tienes que ofrecer algo a una persona que no necesita lo que tú llevas. Entonces debes despertar un interés. Y eso pasaba por decir que era italiano o que llevaba cosas de contrabando", ría.
Cando Una lágrima conquistou o verán do 68, aquel Elvis xitano converteuse nun ídolo
A súa carreira musical comezou nos bares da costa catalana, onde triunfaba no crecente mercado turístico. A mediados dos 60 probou sorte en Madrid. Cando Una lágrima conquistou o verán do 1968, aquel Elvis xitano converteuse nun ídolo. A súa rumba soou en todas as festas do tardofranquismo e entre 1969 e 1973 fixo seis películas. O réxime tentou encauzar a enerxía da súa música para vender que chegaran os bos tempos. E conseguiuno; no 1974 participou no festival de Eurovisión —semanas antes mataran a Puig Antich— e no 1975, durante a marcha verde, cantou para as tropas españolas no Sáhara. Pero o músico permaneceu fiel aos seus. Nun festival benéfico alporizou a Carmen Polo por esixir o mesmo trato ca os artistas payos. Pleitos tengas criticaba o funcionamento da xustiza. Chaví tiña unha letra en caló; Mig amic’ en catalán. Si yo fuera rico debía soar a anomalía en plena propaganda do "milagro económico español".
No 1982, Peret deixou os escenarios para abrazar a fe —debera escribirse máis sobre a cantidade de músicos que tornaron cara a relixión en pleno éxito, como Van Morrison, Bob Dylan ou Juan Luis Guerra—. Segundo relatou, o cambio radical na súa vida foi por mor dunha visión que ocorreu o 27 de novembro de 1981, cando conducía desde Premiá de Mar a Mataró pola Nacional II. Daquela ingresou na Igrexa Evanxélica de Filadelfia e converteuse no irmán Pedro, que petaba nas portas das casas á procura de fieis. Pero se deixou as xiras e os discos, non deixou a música. Nunha rumba que despois serviría para gabar a Barcelona, narraba o milagre dos pans e dos peixes: "Cristo tiene poder / Cristo tiene poder / Jesucristo es poderoso / Jesucristo tiene poder".
O prezo a pagar foi o esquecemento. Desencantado da Igrexa, regresou á vida pública na cerimonia de clausura dos Xogos Olímpicos de 1992, toda unha reivindicación da rumba catalana. Despois do evento, Los Manolos soaban por todas partes e Kiko Veneno retomaba o voo co espléndido Échate un cantecito. Pero foi unha faísca. O arriba firmante tivo que repasar ata tres veces para asegurarse de que nunha enquisa de Rolling Stone España feita no 2003, na que opinaron 156 músicos, non había ningunha peza de Peret entre as 200 mellores cancións da historia do pop español.
Á falta de perspectiva xúntase a incomprensión. O xornalista Luis Alemany cre que Peret "cantaba versos un poco bobos sobre borriquitos y lágrimas en la arena, porque la música popular es así, un poco vulgar y esa es parte de la gracia". En realidade, o artista catalán usaba esa aparente lixeireza para coar críticas mordaces. Borriquito, que semellaba unha canción para nenos —co seu "tururú"— e arrasou en Alemaña e Holanda, agochaba unha caricatura dos primeiros grupos da Península que se pasaran ao inglés. Para Peret, que de vello presumía de vivir no mesmo barrio onde medrara, a identidade era vital: "Y con este acento/ parezco extranjero/ pero soy de Vigo/ me hago llamar Peter/ y mi nombre es Pedro", cantaba. "El portero de mi casa/ dice que yo no trabajo/ que le pregunte a su hija/ cuando la tengo debajo", dicía Saboreando, que despreza os clixés. Que un membro dunha raza que segue a ser asociada coa vagancia cantase tal provocación era o equivalente a aquel "son un home" co que o bluesman Muddy Waters avergoñou aos brancos nos anos 50. Para adelgazar burlábase do culto á apariencia: "Para adelgazar/ he llegado a la conclusión/ de que no comer/ es la única solución". No 2007, logo de quitar a perruca e aparecer rapado coma un buda, Peret publicou Que levante el dedo, unha peza soberbia: "Por ser mujer de la vida/ te menosprecian los mismos/ que en la prensa andan buscando/ de incógnito tus servicios./ El médico vende su ciencia/ el artista su talento/ el maestro su cultura/ y la Iglesia nos vende el Cielo". Na voz dun antiguo predicador, o texto era unha declaración de intencións.
A forma na que a peza ispe a hipocrisía demostra que Peret gardaba na súa vellez cousas que dicir. Así o entenderon os rockeiros do Viña Rock, que no 2008 ovacionaron ao rei da rumba no mesmo escenario onde tiraran pedras ao rei do polo fritido, Ramoncín. O músico catalán morreu no 2014, vítima dun cancro de pulmón, pero antes de que a enfermidade o derrotase gravou o seu testamento musical. A finais deste mes, a discográfica Satélite K publicará o seu disco póstumo, Des del respecte / Desde el respeto. Unha lambetada máis das súas palabras, do seu ritmo inimitable. Non é pouca cousa.
