A zanfona de Xan López puido escoitarse, hai uns poucos días, cando Pablo Diego Dios (Pontevedra, 1998) presentou no espazo Nemonon o seu primeiro libro, Alén (Deputación de Pontevedra, 2020). O autor elixiu os sons tradicionais como banda sonora da súa colección de relatos orais, "escrita ao longo dos dous últimos anos, recompilados ao longo de toda a miña vida". Graduado en Relaciones Internacionales, Sociología y Experto en Desarrollo polas universidades de Sâo Paulo, Jaguellónica de Cracovia e Complutense de Madrid, Diego recibiu por este traballo unha subvención da Deputación, en concreto a que outorga o Arquivo Documental e Bibliográfico para a Preservación da Cultura.
Que é Alén?
Unha homenaxe ao rural. A pesar de que eu non son un Balbino, porque son un neno de cidade, síntome moi vencellado á miña adea, Fraga de Abaixo [Ponte Caldelas]. A miña casa estaba en Pontevedra, pero o meu fogar estaba en Fraga de Abaixo. A cousa é que os amigos da aldea comezamos a percorrer aqueles lugares, ir cada vez un pouco máis lonxe. Nese afán por descubrir o noso rural, pareciamos antropólogos da Xunta. Chegabamos a un sitio novo e un marchaba revisar as laudas do cemiterio e os outros falar cos vellos do lugar para preguntarlle polo que nos interesaba: se había meigallos, se había algunha historia propia...
E empezou a recompilalas.
Ao principio simplemente o faciamos para nós. Xuntabámonos en Portalén, no Monte Seixo, ese lugar no que conflúen todas as forzas do universo, tan famoso agora mesmo por aparecer nunha novela, pero que ata hai pouco só poñía en valor o colectivo de Cerdedo Capitán Gosende, e contabamos historias das nosas aldeas. Había un que era de Caroi, outro de Cimadevila, outro da Correidoira... Contabámolas para pasar o tempo. Estabamos, sen querer, forxando a nosa identidade e facendo o que se fixo durante milenios no país, manter viva a tradición oral. A nosa era unha lingua máis nesa cadea de linguas que chega ata nós. Houbo un momento no que nos demos conta de que cando volviamos aos sitios nos que estiveramos nas serras do Cando ou do Candán para completar algún relato xa non podiamos porque a persoa coa que falaramos falecera. Con eles morrían as historias, pero tamén a toponimia, etc. Foi esa carraxe de ver o meu pobo desaparecer o que me fixo darme conta de que non podía ser a miña xeración a que deixara morrer 2.000 anos de historia.
Así que este libro é o resultado dun traballo de recollida.
É un traballo de campo. Non quería ver morrer todo iso sen facer nada. Houbo un intre no que xa non estaba ante unha opción, era unha necesidade.
Ten dito que a súa intención era axudar a conservar a oralidade e "loitar contra a demotanasia do rural"
Exacto. A situación que vivimos no rural é tremenda. Digo demotanasia e non eutanasia porque o compoñente político non é pouco. Non é que nós digamos, xa está, matádenos. É que as institucións non deixan que saiamos adiante. Os datos son demoledores: 1.200 núcleos de poboación desapareceron en Galicia nos últimos dez anos e arredor de 2.000 máis xa están mortos tamén, pero aínda non perderon a categoría de habitable por parte da Xunta. O libro ten un dobre obxectivo: axudar a conservar todas estas historias e axudar a demostrar que o rural non forma parte do pasado. Isto non é historia, isto é tradición e, como tal, eternidade.
Non forma parte da evolución natural a progresiva desaparición do pensamento máxico en favor do pensamento científico?
Baixo o meu punto de vista, non. Isto é a nosa cultura. O que nos fai ser diferentes do resto dos animais é poder ter este pensamento máxico. Darlle vida a certas cousas, aínda sabendo que son mentiras, é algo que nos diferencia dos chimpancés. Ben sexa a relixión, ben sexa o significado que lle damos a un cacho de tea que pode ser unha bandeira. Eu acho que temos a obriga de defender todo isto.
Ánxel Fole é o seu referente neste camiño.
Efectivamente. Unha das obras que máis me impactou de mozo foi A lus do candil. Tamén moito Terra brava. Son un exemplo de salvagarda da tradición oral. Fole foi unha inspiración.
Cal é a súa lenda favorita das que recompilou?
Aquí hai arredor de catorce historias. Se tivera que escoller unha, quizais quedaría coa de O tío avó de Nova York, porque representa moi ben como somos. Rexistrouse en Covelo. É a historia de dous irmáns, un deles emigrado en Nova York, sempre soñando con volver á terra. Pero faleceu sen poder facelo. O caso é que o quedou aquí non o sabía. Un día de Entroido, escoitou que chamaban á porta da casa. Asomouse o seu neto e non viu a máis ninguén que un home fumando no enreixado na casa, con boné e cun traxe. Tempo despois, unha carta dende Nova York informaba á familia do falecemento do home. Precisamente, o día do Entroiro. Revisando as fotografías familiares, o neto quedou paralizado cando viu que o home que lle mostraban no álbum era o que vira no enreixado fumando aquel día. Finalmente, vivos ou mortos, sempre acabamos volvendo.
