A guerra entre o lobo e o home comezou cando este último se fixo gandeiro no Neolítico, fai 10.000 anos. E se en todo ese tempo non se solucionou, parece difícil que o faga nunha lexislatura por un simple cambio normativo. Ata agora, o lobo sempre depredou ao gando e o home, ao lobo. A partir deste momento, sobre o papel, o canis lupus queda protexido das balas, os lazos e o veleno. Pero só sobre o papel, porque na práctica poida que nada cambie. Así foi durante 10.000 anos.
1. As cifras do conflito
O último censo oficial de lobos en Galicia fala dunhas 90 mandas repartidas polo 94% do territorio galego, o que suporía uns 700 exemplares. Son case o 30% dos 2.500 que hai en toda España. De feito, Galicia alberga, xunto a Asturias, Cantabria e Castela e León o 95% da especie.
Esta realidade convive con outra: 960.000 cabezas de gando bovino en en a comunidade, das que 384.000 serían de carne, as máis expostas ao ataque do lobo pola súa cativa en extensivo. A estas súmanse máis de 200.000 ovellas e máis de 50.000 cabras, mentres que co gando equino resulta difícil afinar as cifras. Hai anos falábase de 20.000 cabalos salvaxes nos montes galegos, pero hoxe son menos de 10.000.
Con estes números mesturados nun mesmo territorio, o choque é inevitable. O lobo, no alto da cadea trófica, depreda sobre calquera animal e é un potente regulador do xabaril, por exemplo. Pero o gando é un bocado moi tentador e, segundo os sindicatos, representa o 30% da súa dieta: 2.300 vítimas ao ano declaradas ou, dito doutro xeito, preto dun millón de perdas anuais.
Cada vez parece maior o convencemento, incluso entre os gandeiros, de que o lobo non se regula con cartuchos senón con euros
2. Cambio legal e novo status
No medio da tira e afrouxa entre gandeiros e ecoloxistas, o Goberno de España decidiu, por primeira vez en moito tempo, tomar cartas no asunto. E fíxoo seguindo un ditame científico que aconsella incluír ao lobo ibérico na Listaxe de Especies Silvestres en Réxime de Protección Especial (Lespre). Esta decisión concede un novo status ao maior carnívoro da Península, xa que pasa a estar totalmente protexido ao prohibirse a súa caza en toda España. Ata agora si se permitía o seu control con batidas e esperas ao norte do río Douro, pero iso acabouse.
Non se trata, ademais, dun cambio de protección meramente simbólico senón que ten aplicación práctica: a quen mate un lobo agora aplicaráselle o delito recollido no artigo 334 do Código Penal —e non o 335 como ocorría ata este momento— que implica a posibilidade de pena de cárcere de seis meses a dous anos.
Así que esta inclusión do lobo no Lespre é a famosa proposta que está a xerar tanta controversia, que resucitou un vello debate e que volveu a pór ao lobo no punto de mira mediático. Unha decisión que divide ao país entre partidarios e detractores do lobo, entre gandeiros e ecoloxistas ou incluso entre norte e sur. As comunidades de Galicia, Asturias, Cantabria e Castela e León puxeron o berro no ceo para a defensa dos seus gandeiros, que aseguran que sen o efecto disuasor da caza o lobo campará ás súas anchas e botará o ferrollo a moitas explotacións.
3. A caza como reguladora
Con todo, cos datos oficiais na man, que o debate sobre a convivencia de lobo e gando vire ao redor da caza resulta un tanto desconcertante. E é que nos últimos 15 anos, desde 2006 ata hoxe, a Xunta autorizou 96 batidas de lobos nas que se mataron 17 exemplares, o último no ano 2013. O ano máis produtivo a nivel cinexético foi 2011, con seis lobos mortos. Foron tres en 2006 e 2010, dous en 2007 e o resto, un ou ningún.
Estas cifras contrastan co feito de que, só no último mes aparezan catro adultos mortos na comunidade galega, en principio todos eles vítimas do furtivismo, que é o verdadeiro regulador do lobo.
Tras cada dentellada do lobo hai votos e detrás destes están os intereses políticos, que o único que achegan ao debate é ruído
4. O mecanismo das axudas
Aínda que hai quen segue defendendo a caza como ferramenta reguladora da poboación do lobo, aos poucos a mentalidade vai virando coa evidencia dos datos e o foco empézase a pór nas axudas. Cada vez está máis estendida a idea, incluso entre os gandeiros, de que o conflito do lobo non se solucionará disparando balas senón repartindo euros.
Ata Europa parece ter clara esa idea, xa que articulou na nova PAC instrumentos para favorecer modelos de coexistencia, como axudas "se a explotación gandeira está nunha zona con presenza de grandes carnívoros".
Agora falta o impulso definitivo, que case sempre pasa pola mesma solución: botarlle billetes. Se o lobo causa perdas anuais en Galicia entre 700.000 e 1.000.000 de euros, as axudas deben aproximarse a esa contía. E habilitar outras para prevención, que inclúan desde a compra e o mantemento anual de mastines a peches eléctricos. A Xunta parece captar a mensaxe e este ano xa habilitou, en conxunto, case 650.000 euros para paliar os danos do lobo e previlos, unha cifra aínda insuficiente, pero que se aproxima á realidade.
Non hai que esquecer que hai só unha década, en 2011, as axudas para danos da Xunta apenas eran de 128.301 euros; ou que o investimento medio anual nos últimos 18 anos foi duns 200.000 euros, así que en moitos casos era máis o gasto de papelorio e gasolina para tramitalas que o beneficio que reportaban.
Hoxe, nun conflito tan enquistado como o do lobo, se en algo parece haber coincidencia plena é na necesidade de articular axudas directas suficientes, de tramitación simplificada e de pago áxil para que os gandeiros poidan vivir e o lobo non sexa un problema para eles. A lección da pandemia sobre a importancia de coidar o noso sector primario foi clara e hai que tomar nota.
5. O debate político
Pero todo problema de difícil solución pode empeorar e este non é unha excepción. Tras cada dentellada do lobo hai votos e onde hai votos hai intereses políticos. Hai división entre ministerios e unidade entre gobernos rexionais de distinto signo. Por norma xeral, o único que adoita engadir a política a este tipo de debates é ruído. E iso é xusto o que menos necesitan lobos e gandeiros.
Coa inclusión do lobo na lista de protección matar un exemplar castígase co artigo 334: penas de ata dous anos de cárcere
Martiño Nercellas, biólogo de Adega: "Meter o lobo na listaxe é unha boa oportunidade para os gandeiros"
Hai máis lobos que nunca en Galicia?
Non podemos dicir que a poboación teña aumentado ou diminuído en base a certas apreciacións ou interpretacións sesgadas nas que falta moita información. Xustificalo polos datos de avisos por danos non ofrece certeza da poboación. Son os censos os que dan datos reais e obxectivos e o último é de 2015. Se o comparamos co anterior, de 2003, dínos que o lobo está estancado: nin medrou nin minguou. E iso preocúpanos porque... onde están todos os lobos que naceron estes anos? Pois detectamos unha mortalidade elevadísima: morrerían tantos como naceron.
A que se debe esa elevada mortalidade?
A caza furtiva, os lazos e o veleno estarían a matar máis de 200 lobos cada ano. E é alarmante porque se fai con total impunidade. Os lobos aquí aniquílanse pola porta de atrás. Quen pode defender este disparate! Porque ao final temos unha dobre situación calamitosa: tanto o lobo como as explotacións fican desprotexidos. A persistencia da Administración de seguir, tras décadas, coas batidas de caza como solución e a negativa a probar novas propostas ten este problema sumido no día da marmota.
Son esas batidas realmente efectivas contra ou lobo?
A realidade amosa que son unha ferramenta de xe
stión que non vale. Desde 2006 ata 2020 autorizáronse 96 controis nos que se mataron 17 exemplares. O lobo aquí estase controlando co furtivismo e iso no futuro pode ter implicacións de forte empeoramento xenético e a exposición da especie a enfermidades que a mingüen.
Achégase máis oulobo ás casas?
Non, iso non é de todo correcto. Non hai máis lobos, hai máis teléfonos con cámaras. Son situacións típicas de sempre nos lindeiros das aldeas co monte. Pode que nalgúns lugares a forte degradación pola eucaliptización desprace puntualmente a especie pola falta de presas naturais. Pero o que temos sobre todo é un efecto de amplificación mediática nas redes sociais que desdebuxa a realidade, derivado do uso xeneralizado dos móbiles, que visibilizan unha natureza que sempre estivo aí.
Pode chegar a ser perigoso para a xente ese contacto?
Non. O lobo non é un perigo nos seus merodeos cerca das casas nin no medio do monte. É unha máxima válida para toda a fauna. Moitas razas de cans son enormemente perigosas, incluídos os agora tan de moda lobos checoslovacos, que se confunden co lobo.
Soltan a Xunta ou os ecoloxistas lobos non monte como se di?
Rotundamente falso. A natureza funciona con mecanismos propios. Non se debe confundir o que ás veces é recuperación de animais feridos nos centros de fauna e que, unha vez sans, se devolven.
Temos lobo por toda Galicia?
O último censo oficial, de 2015, relaciona 90 grupos que se moven practicamente por un 90% do territorio galego, aínda que despois as súas áreas de cativa e onde pasan a maior parte do tempo redúcense a unha superficie moi pequena. A súa distribución vén sendo como unha montaña rusa, pois aparece ou desaparece dun lugar en función dos estragos que cause o furtivismo. Grupos enteiros poden desaparecer de lugares históricos e recuperarse pasados os anos. E pola mesma razón poden aparecer onde nin se recordaban.
Cal é a solución a este conflito?
Impulsar, de verdade e non de modo testemuñal e precario como ocorreu ata agora, os instrumentos de axudas ás explotacións gandeiras. Deberían de ser axudas amplas que permitan impulsar a combinación de medidas de manexo e vixilancia preventivas. Esa é a clave e Europa, despois de moitos anos de debate, é o que pretende. Así, a nova PAC introducirá no sistema de ecoesquemas un programa específico para a gandeiría extensiva que viva onde hai depredadores. Ou problema xérase cando esas axudas, como ocorre agora, son tan escasas e tardan tanto en pagarse que acaban sendo inútiles e o gandeiro perde confianza nelas, deixando de percibilas como un instrumento útil. E isto se que debería indignar aos gandeiros e non o feito de cazar ou non ao lobo!
Que implicará a inclusión do lobo na listaxe de protección?
A inclusión nesa listaxe presentar coma unha oportunidade para os gandeiros, pois compromete á Administración a non seguir de brazos cruzados.
Aquí aniquílanse os lobos pola porta de atrás. O furtivismo mata 200 ou 300 exemplares ao ano, os mesmos que nacen
Jacobo Feijóo, Unións Agrarias (UU.AA.): "O gandeiro non pode ser quen manteña o lobo; o 30% da dieta é gando"
Hai máis lobos en Galicia?
Sen dúbida. En 2013 houbo en Galicia 237 comunicacións de ataques e en 2020 preto de 1.100, un crecemento espectacular.
Pero medran só as denuncias ou tamén o número de lobos?
As dúas cousas. O crecemento do lobo non se explica só polos partes de danos senón que levamos tempo cunha tendencia crecente, como se ve por exemplo no aumento de atropelos. Os censos que digan o que queiran.
Os lobos atacan máis gando agora?
Aquí hai un factor importante: o gando máis vulnerable é o extensivo, que é polo que está a apostar a UE na PAC, así que canto máis gando deste tipo máis ataques haberá. O máis vulnerable é o ovino porque os lobos comen un e matan sete, pero en Galicia hai pouco. Logo está o equino, que aquí é tal a presión que exerce o lobo sobre o que o noso cabalo de monte está en serio perigo de desaparición. E para rematar está o bovino en extensivo, as vacas do monte. Nas vacas de leite os ataques son puntuais.
Concéntranse os ataques en zonas concretas ou son xeneralizados?
Estanse extendendo, como demostra a nova recente dun ataque no Morrazo, logo de 50 anos sen presenza alí do lobo. Galicia ten zonas especialmente vulnerables e canto máis na montaña e máis gando extensivo haxa, máis danos. En Lugo é onde máis lobos hai.
Suporá a nova protección do lobo un aumento deses ataques?
Que vai haber máis ataques é seguro porque a estatística xa é crecente agora. O lobo vai a máis e non está en perigo, algo que recoñece o propio ministerio. E a isto sumar a tendencia cara a extensivización que temos no manexo do gando. O que nos preocupa é que con esta modificación legal exclúese a caza como ferramenta de xestión. É certo que ata agora non foi efectiva porque na última década non se chegou a matar nin un lobo por ano nas batidas, pero en Galicia entendemos que vai ser necesaria a caza para controlar as poboacións se soben moito e tamén para resolver situacións puntuais como a deses lobos que se achegan ás casas a comer cans e xeran alarma na xente.
Están cuantificadas as perdas anuais do lobo?
Oficialmente mata 2.300 reses ao ano, pero esas son as que se comunican. Pode haber outro 40% de baixas que non se denuncian ben porque non aparece o animal ou por non molestarse en cubrir papelorio. En total poden ser unhas 3.500 reses ao ano: máis de 700.000 euros.
As axudas están lonxe diso.
As axudas están subindo e son a única ferramenta que temos, pero pódense mellorar en tres aspectos: a contía por res, que debe achegarse ao valor real da peza que perdes e compensar o lucro cesante; os prazos, que deben axilizarse para non estar ano e pico sen cobrar; e solucionar o burato negro por onde se van moitos casos que quedan fóra das axudas: as baixas que non deixan restos. Se non aparece a cabeza, tres patas ou o espiñazo non hai axudas.
E por onde pasa a solución?
Hai que coñecer ben a poboación de cada zona, controlala coa caza e tentar que o lobo coma menos gando, por exemplo coa alimentación disuasoria: antes o lobo tiña moita carroña no monte e desde as vacas tolas non se pode botar. Con estas medidas podemos reducir a conflitividade, porque o lobo ten que ter o seu espazo, pero non pode ser o gandeiro quen o manteña e ouo 30% da dieta do lobo son reses. O lobo mata o dobre de peso vivo do que come.
Hai volta atrás coa norma?
Véxoo complicado porque hai grupos de presión moi fortes. E noto unha tendencia preocupante que é unha campaña de desprestixio da gandeiría. Que a carne é mala, que os colexios a sacan do menú, que ten a culpa do cambio climático... O lobo é unha volta máis de porca nesa campaña, unha forma torticeira de presentar o conflito.
Hai unha campaña contra a gandaría e contra o consumo de carne e ouconflito do lobo é unha volta de porca máis nela
