África é o lugar no que a nosa especie naceu biolóxica e culturalmente pero, mentres que en Eurasia hai multitude de evidencias temperás de prácticas mortuorias, en África apenas hai rexistros. Este mércores un estudo liderado por españois describe o enterramento máis antigo de África, o de Mtoto, un neno enterrado fai 78.000 anos en Kenia.
O enterramento non só é o máis antigo senón que ademais é a confirmación de que as poboacións da Idade de Pedra Media (Middle Stone Age) comezaban a ter ritos funerarios.
"O neno, duns 3 anos, foi enterrado nunha cavidade que fora escavada especificamente para iso. Alí foi depositado nunha posición intencionada e moi delicada, case fetal, coa cabeza sobre un soporte, coma se fose unha almofada. O seu corpo foi envolvido nun tipo de sudario natural feito con peles de animais ou follas e, despois, foi cuberto con terra", explica a EFE a investigadora e directora do Centro Nacional de Investigación sobre a Evolución Humana (CENIEH), María Martinón Torres.
Mtoto, ou neno en idioma suahili, foi enterrado fai 78.000 anos no xacemento kenyano de Panga xa Saidi, que resultou ser un enclave fundamental para estudar a orixe da nosa especie e, sobre todo, dos seus primeiros comportamentos complexos funerarios.
"Revela a complexidade da mente humana, que é capaz de establecer vínculos complexos coa comunidade máis aló do mundo físico e interactuar cos que faleceron"
Este achado, coliderado polo equipo de Martinón Torres, o Instituto Max Planck para o Estudo da Historia Humana (Alemaña) e os Museos Nacionais de Kenia, e no que colaboraron investigadores da Universidade Complutense de Madrid e dunha trintena de institucións de todo o mundo, ocupa a portada da revista Nature.
"Mtoto é a proba máis antiga que temos de enterramento ou comportamento funerario en África" e é interesante non só como achado científico senón tamén porque "revela a complexidade da mente humana, que é capaz de establecer vínculos complexos coa comunidade máis aló do mundo físico e interactuar cos que faleceron", destaca a paleoantropóloga.
Ata agora, a única evidencia dun enterramento de cronoloxías similares en África era o de Border Cave, en Sudáfrica, onde se atoparon os restos doutro neno enterrado fai 74.000 anos, pero a súa escasa documentación sempre fixo que o achado fose controvertido.
Con todo, en Eurasia existen multitude de evidencias de enterramentos de Homo sapiens e Homo neanderthalensis. As máis temperás son as dos xacementos de Qafzeh e Skhul (H.sapiens) de entre 90.000 e 130.000 anos, e a de Tabun C (neandertal), duns 120.000 anos, todas elas no norte de Israel.
Ata agora, a única evidencia dun enterramento de cronoloxías similares en África era o de Border Cave, en Sudáfrica
"Faltaban evidencias sólidas e claras de enterramentos en África e por iso o achado de Mtoto é tan interesante", aínda que, para a comunidade científica, porqué non se atoparon máis enterramentos en África segue sendo un misterio.
"Podería ser que este tipo de comportamentos desenvolvésense antes fose de África, ou poida que simplemente haxa un rumbo e que se fixo máis traballo de campo en Eurasia que en África, ou poida que os comportamentos funerarios en África fosen diferentes aos de Eurasia e que non deixen rastro arqueolóxico", explica a paleoantropóloga.
O caso é que queda moito por facer, recoñece a responsable do Cenieh, "temos que estar abertos a todo e talvez revisar algúns xacementos, como o de Border Cave, empregando as técnicas máis avanzadas de paleontología, como as que se utilizaron en Panga xa Saidi.
Os primeiros fragmentos de óso do xacemento kenyano atopáronse en 2013 e uns anos despois detectouse unha cavidade circular situada uns tres metros por baixo do nivel do chan da cova. Dada a fraxilidade dos ósos que contiña, a terra extraeuse en bloque para estudala con distintas técnicas.
Xunto aos restos humanos atopáronse ferramentas da tecnoloxía MSA, un tipo de industria bastante avanzada
O bloque escavouse de forma manual e virtual, combinando a microtomografía -unha técnica baseada en raios X que permite analizar o interior dun bloque sen manipular o fósil orixinal- con estudos granulométricos e geoquímicos sobre a composición do chan e os procesos que albergou.
Esas técnicas permitiron pescudar que a terra que se utilizou para encher a cavidade era distinta á do resto do nivel no que se atopou a cavidade -o que significa que a extraeron do chan noutro lugar da cova-, e que axudou a conservar o corpo articulado tal e como foi atopado.
Ademais, a terra tiña algúns dos restos químicos que se xeran nos procesos de putrefacción mediados por bacterias, "outra mostra de que o cadáver foi depositado inmediatamente logo de morrer e cos seus tecidos brandos", engade Martinón Torres.
En paralelo, investigadores do Cenieh levaron a cabo a escavación do bloque de sedimento e a análise microscópico dos ósos e os dentes do neno.
Pero Panga xa Saidi tamén é importante para os arqueólogos, xa que xunto aos restos humanos atopáronse ferramentas da tecnoloxía MSA, un tipo de industria bastante avanzada que tamén se atribuíu a outras especies como o Homo naledi de Sudáfrica.
"Este xacemento contén a primeira asociación directa do uso desta industria por parte do Homo sapiens, algo que para os arqueólogos supón unha evidencia moi importante", conclúe a responsable do Cenieh.
