O combate contra o narcotráfico galego xógase en distintos escenarios. Son ben coñecidas as operacións marítimas que suceden ás grandes investigacións da Policía Nacional, Vixilancia Aduaneira ou a Garda Civil nas Rías Baixas, o mesmo que as macrorredadas que se efectúan en zonas quentes do Salnés ou no interior dos inexpugnables poboados chabolistas de toda Galicia. Máis grises, pero non menos importantes, son as actuacións preventivas que desenvolven as Forzas e Corpos de Seguridade do Estado nas infraestruturas críticas, especialmente da provincia de Pontevedra. Resulta imprescindible unha combinación de experiencia, pericia, medios técnicos e recursos policiais para intentar detectar os cargamentos de droga cando xa alcanzaron a provincia, ben por terra, en coche, ben por mar, ocultos en colectores de mercancía. Para desenvolver este labor destaca o traballo da Unidade Especial de Guías Caninos da Xefatura Superior de Policía, por unha banda, e as unidades de análises de riscos e escáner que comparten a Garda Civil e Vixilancia Aduaneira nos portos. As dificultades para detectar un alixo entre produtos frescos ou conxelados son maiúsculas, non digamos se a cocaína viaxa introducida nos propios palés ou na mesma estrutura metálica do container. Con todo, Aduanas non se dá por vencida. Cunha media duns 40 camións rexistrados cada día, presume de vixiar o porto máis seguro de España, ou polo menos o que máis inspeccións efectúa ao longo do ano.
Punto quente Aduanas somete a escáner a moitos dos colectores que chegan de Sudamérica
O SISTEMA DE CONTROL. A informática é, neste momento, esencial en todas as facetas da vida, e tamén na área de inspección de colectores. A unidade de Análise de Riscos de Vixilancia Aduaneira efectúa un cribado dos que deben observarse con detalle a través dos raios x. Os portos colombianos, ecuatorianos e brasileiros constitúen a priori unha orixe sospeitosa, máis aínda cando os barcos transportan plátanos, piñas ou peixe conxelado, produtos empregados polas mafias do narcotráfico para ocultar a cocaína. Iso fai que os investigadores introduzan no sistema online os códigos dos seus colectores, considerados quentes. Con esa etiqueta teñen a obrigación de pasar pola área de escáner antes de abandonar a infraestrutura portuaria.
Unha vez que o camión chega á zona, comeza por atravesar o dispositivo que mide a radiación. "Nunca tivemos un positivo aí, pero é un paso previo que se esixe a todos". Intervén Camilo Carrón, xefe da área de escáner de Vixilancia Aduaneira no Porto de Vigo.
A continuación, o colector introdúcese no túnel do escáner ata situarse á beira do dispositivo. Con cámaras de seguridade para vixiar toda a contorna e evitar inxerencias de calquera persoal alleo ás forzas de seguridade, o camión pasa baixo o arco sobre o que se proxectan os raios. En tempo real, o xefe de área recibe a imaxe do interior do colector. "Podemos observar perfectamente se hai algún vulto sospeitoso". En ocasións, os narcos sitúan mochilas en ocos entre a carga, aínda que normalmente son máis enxeñosos. "A experiencia permítenos detectar se se moveu algo", engade Carrón, que, con todo, admite que se os narcos colocaron a mercancía no interior das piñas, por exemplo, non hai forma de sabelo co sistema do que dispoñen. "Para iso necesitamos información previa, e non sempre a temos".
A inspección non dura máis de cinco minutos, salvo que os especialistas detecten algo sospeitoso que lles anime a retirar os precintos e abrir o colector. Isto dáse en casos moi contados, pois a mercancía non pode quedar demasiado tempo en porto. é por iso que as organizacións criminais adoitan empregar produtos frescos para ocultar as súas cargas ilícitas.
¿O máis seguro? O porto de Vigo ten o maior índice de inspeccións das dársenas españolas
GUÍAS CANINOS. A Unidade Especial de Guías Caninos da Xefatura Superior de Policía de Galicia actúa, en ocasións, como complemento ao escáner. A súa aparición nos portos prodúcese cando existe Intelixencia que indica de que o colector oculta droga, pero non se aprecia a primeira ollada. O olfacto e o adestramento dos canes achega a información precisa para centrar o punto no que pode atoparse, permitindo así a actuación dos especialistas nun lugar en concreto.
Os guías caninos, unidade que dirixe en Galicia Manuel Cubero, tamén participan en rastrexos preventivos en aeroportos, estacións de tren ou autobús ou incluso preto de centros escolares, ademais de en as operacións para as que son requiridos. Compoñen unha última barreira contra os narcos, unha vez que cren superar ás autoridades.
Noutra ocasión, coa axuda dos cans, as Forzas de Seguridade atoparon a cocaína encostada ás mesmas chapas metálicas da porta do colector, un sistema que se viu en máis dunha ocasión.
Outro sistema coñecido é a mestura da cocaína con outras sustancias (por exemplo, fariña de palmiste) para a súa posterior extracción en laboratorios clandestinos. Este método foi descuberto no Porto de Marín en 2020.
En cada unha destas intervencións resulta básica a coordinación entre quen manexan a información, os que levan a cabo a inspección e os guías caninos, e en ocasións nin tan sequera ese traballo coordinado logra dar os seus froitos.
A entrada de cocaína a través de colectores é a vía máis utilizada polos narcos no século XXI, por diante dos barcos.
Manuel Cubero, xefe da Unidade Especial de Guías Caninos da Xefatura Superior de Policía de Galicia: "Na pandemia saímos as mesmas veces que en anos anteriores"
A Unidade Especial de Guías Caninos da Xefatura Superior de Policía de Galicia atópase na Comisaría da Coruña. é nas súas instalacións, situadas no acceso Sur da cidade herculina, onde descansan os animais adestrados na procura de sustancias estupefacientes, que tamén teñen a capacidade para detectar billetes de curso legal e armas, todo iso básico á hora de combater ás mafias do crime organizado que se dedican ao narcotráfico nas Rías Baixas en especial e en Galicia en xeral. O responsable da unidade é Manuel Cubero, que explica que "dentro da procura de drogas, billetes de curso legal e armas, hai dous ámbitos de actuación ben diferenciados", e refírese aos supostos nos que se intervén "con carácter preventivo" e os que se actúa "con carácter selectivo". Cubero resume que, no primeiro dos casos, as tarefas teñen que ver con colaborar "en centros de educación, por exemplo, pero tamén presentarnos nas estacións de autobuses", o que serve de disuasión. En canto ás intervencións de carácter selectivo, Manuel Cubero sinala que se producen "cando xa colaboramos directamente co grupo que nos solicitou o apoio", normalmente Greco Galicia ou as Udyco repartidas pola Comunidade Autónoma, ou ben os grupos de estupefacientes.
En canto á forma de actuar, o xefe da Unidade Especial de Guías Caninos relata que "unha vez que recibimos o aviso levamos a cabo a preparación do equipo ou dos equipos, segundo o caso, de detección de drogas, billetes de curso legal e armas, e alí onde nos reclaman desprazámonos. Unha ves que estamos no punto, colaboramos directamente co grupo que nos solicitou o apoio".
Manuel Cubero sinala que, aínda que o ámbito de actuación do equipo que dirixe é moi amplo, a maior parte das súas intervencións teñen lugar na provincia de Pontevedra e, concretamente, nas Rías Baixas, dado o volume de operacións antidroga que alí se desenvolven. "A Unidade Especial de Guías Caninos, dentro do seu ámbito de traballo, que é toda a Comunidade Autónoma de Galicia, intervén principalmente nas Rías Baixas, pero tamén en Ourense e, un pouco en menor medida, en pártea Norte, colaborando sempre cos grupos de estupefacientes, UDEF, Udyco e Greco".
Para rematar, o mando policial explica que a pandemia non restou actividade ao seu grupo. "En relación á procura de drogas, billetes de curso legal e armas, no que respecta á actividade no último ano, en relación á pandemia, máis ou menos mantívose estable, saímos practicamente as mesmas veces que en anos anteriores".
Camilo Carrón, xefe da área de escáner da AEAT no porto de Vigo: "Vixiamos máis porque a froita que entraba por Marín agora entra por Vigo"
Camilo Carrón leva moitos anos dirixindo a área de escáner de colectores da Axencia Tributaria no Porto de Vigo. A súa experiencia permítelle recordar épocas de maior ou menor actividade, e destaca que nos últimos meses, as análises son constantes debido aos cambios nas empresas que transportan os produtos frescos polo Noroeste Peninsular, que deixou de introducir Maersk pola ría de Pontevedra en beneficio da dársena olívica.
"Este último mes tivemos 410 colectores. A cantidade subiu moito debido a que a froita que se despachaba antes por Marín agora despáchase aquí. Ao día, dependendo, hai xornadas nas que podemos facer cincuenta e hai días nos que facemos 15. Todo depende do movemento do porto, en función de cando veñen eses barcos da froita. A marca aquí témolo en 58 colectores inspeccionados, só pola mañá".
Carrón explica que a seguridade existente nas Rías Baixas fai que os narcos busquen outras vías de entrada, por iso é polo que o número de inspeccións positivas baixe moito nos últimos anos.
"A porcentaxe de positivos é pequeno debido a que este é o porto no que se fai unha porcentaxe de apertura de colectores máis elevado de España. Aquí hai moita vixilancia, poñémosllo un pouco máis difícil, e entendo que buscarán outros portos para introducir as mercancías ilícitas". O especialista de Vixilancia Aduaneira engade que "o que máis escaneamos son os colectores procedentes de Sudamérica. Tamén inspeccionamos algúns de China, de India ou de Corea, que levan outro tipo de mercancía. Os de froita e de peixe conxelado veñen de Sudamérica principalmente, e eses son os máis vixiados. De Colombia, Arxentina, Brasil ou Ecuador, toda esa zona".
Sobre o modo de actuar cando detecta un colector sospeitoso de conter sustancias estupefacientes (cocaína) no seu interior, o xefe da área do escáner relata que "nós aquí temos á unidade operativa, e unha vez que sae algo sospeitoso, todo depende, se hai información ou non. Se hai unha investigación detrás móntase un operativo para seguir o colector ata o destino, e dese modo determinar que persoas están involucradas".
Verónica Lozano, adiestradora da policía: "Fanse procuras en ambos os sentidos polas correntes de cheiro"
"Primeiro faise unha procura externa, que a adoitamos facer en ambos os sentidos, pódese mirar o maleteiro, a batería, e logo, xa por dentro". Verónica Lozano é, xunto a Lorenzo Fernández, unha das axentes dedicadas ao adestramento dos cans antidroga e o seu posterior acompañamento aos puntos nos que deben buscarse os alixos. A guía canino explica que "o que adoito facer ao principio é deixar á cadela un pouquiño libre, que ela busque independentemente, e se vexo que hai que centrala, pois lle vou indicando eu por onde quero que busque".
Verónica traballa con Sena, un Pastor Belga Malinois especializada na procura de sustancias estupefacientes, billetes de curso legal e armas. "A forma de sinalizar para o que está adestrada no caso desta cadela, é activa. Iso quere dicir que cando atopa as sustancias para as que lle adestramos, sinalízaas rascando. Entón, unha vez que marca, o que facemos é premiala, neste caso, coa pelota. Para ela, a súa recompensa por atopar para o que está adestrada é a pelota. Actúan por xogo".
Unha das dificultades que deben afrontar os cans e os seus guías nas intervencións é a discriminación dos cheiros. "Por iso iniciamos as procuras cun rastrexo inicial en ambos os sentidos, polas correntes de cheiro, intentando que busque o foco máximo. ás veces pode saír o cheiro da roda traseira dereita e resulta que a droga parte da esquerda. Entón, ensinándolles a focalizar atopamos o foco". E entón, no momento en que o can marca, chega a quenda dos especialistas. No caso dun vehículo cunha caleta é o especialista en automoción, "por se hai que facer algunha cousa co coche. Nós indicámoslle que está nun punto determinado e el xa fai esa manobra, porque ás veces hai zonas que non teñen un acceso fácil por nós e eles acceden a elas".
Sobre o día a día destes animais, Verónica, Lorenzo e o resto dos seus compañeiros desenvolven adestramentos para que os canes manteñan o seu olfacto ao cento por cento para cando son requiridos polas unidades especiais de loita contra o narcotráfico. "Nós pómonos prácticas, intentamos que se asemellen á realidade o máis posible, para que logo, cando teñan que facer un caso real, saiban o que teñen que facer".
