O Dr. Carús, a humildade dun xenio

Se hai unhas semanas dedicaba esta sección á pioneira oceanógrafa Ángeles Alvariño, hoxe traio ao s. XXI outro pioneiro nesa especialidade, sen saír de Pontevedra que pola súa humildade e entrega ao traballo transcendeu o xusto en Galicia, pero cun gran interese e recoñecemento internacional. Hoxe unha praza de Pontevedra tráenos á memoria esquecida a un personaxe coñecido como doutor Carús. Lamentábase Edelmiro Trillo o pouco que se coñecía a transcendente obra e o seu traballo, ''tes que convir que á Carús non se lle coñece no moito que vale, e que lle prexudicou en extremo, a súa modestia case brutal''. Tal era a súa humildade e empeño no seu traballo que non facilitou fotografías súas nin ás revistas extraeses cando llo solicitaban. O seu amigo José da Esquipa contaba que Carús fixera bastante máis pola Ría de Arousa que todos os políticos e caciques da época xuntos.

Roque Carús Falcón naceu o 16 de agosto de 1852 en Vilagarcía (Pontevedra). Pouco dado a falar da súa vida, non teño datos dos seus pais e a súa situación persoal, aínda que parece que non casou, aínda que si sabemos dalgúns dos seus irmáns como Dores, que faleceu o 24 de marzo de 1916, ou Manuel, que foi concelleiro e que faleceu o 21 de decembro de 1921.

Carús cursou estudos de Bacharelato en Santiago e na Universidade da mesma cidade a carreira de Medicamento, alí viviu aloxado nunha pensión. Interesouse entón polas propiedades medicinais da auga e o 24 de xuño de 1879 presentou a súa tese doutoral na Universidade Central de Madrid co título "Idea xeral sobre a hidrología médica". Un todoterreo que ampliou o seu traballo e investigacións noutros campos como a bioloxía mariña, a química ou a física.

En 1887 a Deputación de Pontevedra comprou 15 exemplares da obra do doutor Xullo Bram, traducida do alemán por Roque, titulada "Compendio sistemático de Balneoterapia, incluíndo a climatoterapia da tisis". Obra na que Carús achegou, ademais da tradución, ''un traballo de gran utilidade e aplicación para os lectores españois, substituíndo as descricións particulares dos balnearios de Alemaña e do centro de Europa por outras dos establecementos de España, e establecendo analogías de gran interese na nosa patria''. Neste campo traballou, desde a súa fundación por Juan González Martínez, no Gran Balneario A Concha de Arousa como médico e director médico. Un espléndido balneario (Casa de Baños) en Vilagarcía cunhas instalacións duns 10.000 metros cadrados. Foi profesor durante moitos anos no Colexio León XIII de Vilagarcía na materia de Ciencias e Xurado na modalidade de pesca "" no Certame Social e Literario de Pontevedra organizado pola Asociación Protectora do Obreiro en 1907. Os seus traballos de investigación en bioloxía mariña foron moi importantes, como o que realizou, ante a falta de sardiña nas nosas costas e a polémica sobre o motivo; se pola calidade das augas ou a sobreexplotación pesqueira na nosa costa. En Vida Galega destacaban que Se dirixiron os nosos conserveiros ao Príncipe de Mónaco''; tratábase das investigacións oceanográficas de Alberto I de Mónaco, da que se fixo eco o entomólogo Ignacio Bolívar. Pero Roque tamén se interesou por esta cuestión e investigou o problema na Ría de Arousa, ''O froito deste traballo pode ser da maior utilidade para os nosos industriais no instante en que, cansados de preguntar á os números da contabilidade mercantil o segredo do éxito dirixan os seus ollos cara á ciencia''. Carús en 1903 publicou as súas investigacións sobre o micro-plancto da Ría de Arousa, Os misterios da Natureza. Investigacións sobre o microplancton da Ría de Arousa, no que tamén se publicaron os primeiros debuxos de dinoflagelados mariños en España; este microorganismo son os que causan as mareas vermellas tan temidas en Galicia. Para iso, cun microscopio Zeiss, Carús realizou entre 1899 e 1901 oito mostraxes en lugares como Vilagarcía, Vilaxoán, Rianxo, Carril ou na Illa de Arousa coa colaboración gráfica de carta da ría, obra do cartógrafo mariño ferrolán Ignacio Fernández Flórez Reguera.

Ramón García Briones conta que, un membro da FAO interesouse polo seu traballo en 1962 para establecer unha comparativa cos datos recollidos por Carús e os obtidos sesenta anos despois con obxecto de estudar os cambios producidos e intentar explicar a escaseza de sardiña nas nosas costas; de feito, a Universidade holandesa de Leiden, a universidade máis antiga de Holanda, ''concedeu a este libro do doutor Carús, que lle foi entregado por un sobriño neto do autor, moito valor científico''.

Roque Carús faleceu o 30 de xaneiro de 1910 en Vilagarcía. A noticia conmocionou á cidade e na comitiva estaban todos os alumnos, profesores, director, autoridades, amigos e admiradores, ''figurando na comitiva todos os alumnos do Colexio con lazos de crespón negro no brazo esquerdo e dedicando uns e outros dúas magníficas coroas que con outra da empresa de funeraria A Soidade colocáronse na carroza mortuoria'', relataba Galicia Nova.

''A súa fisionomía de exterioridad hosca e severa, o seu carácter naturalmente retraído e taciturno, o seu amor á a soidade e illamento, crearon para a xeneralidade das xentes en torno do Dr. Carús, unha lenda en absoluto distanciada da realidade'', proseguía Galicia Nova. O Dr. Carús era un home bo, amante da Humanidade, namorado do Ideal e cun ''espírito forxado dunha soa peza é inspirado sempre nos elevados principios da moral e a xustiza'', como remataba Edelmiro Trillo... ''Morte, doce ilusión e a única verdade da vida''. En setembro de 1910 os profesores e alumnos do Colexio León XIII solicitaron ao Concello o nome dunha rúa na súa cidade natal, como así foi.