¿Que son e como funcionan os tratamentos biolóxicos?

Cambiaron a vida de máis de 1.000 pacientes da área con patoloxías como o cancro ou a enfermidade de Crohn
Profesionales en el laboratorio de Farmacia. GONZALO GARCÍA
photo_camera Profesionais no laboratorio de Farmacia. GONZALO GARCÍA

A incorporación dos tratamentos biolóxicos á terapia médica cambiou a vida a centenares de pacientes da área sanitaria de Pontevedra e O Salnés que, grazas a esta nova xeración de fármacos, melloraron a súa calidade de vida a pasos axigantados.

O concepto de tratamento biolóxico abarca unha infinidade de produtos biotecnológicos, desde vacinas a hormonas de crecemento ou insulina, pero hai un tipo concreto, os anticorpos monoclonais, que marcaron un antes e un despois na abordaxe de moitas patoloxías. Entre elas destacan o cancro e as enfermidades inflamatorias inmunomediadas, é dicir, aquelas en as que ten lugar unha inflamación crónica por unha alteración do sistema inmune que pode afectar a distintos órganos. ¿Un exemplo? O xefe do servizo de Farmacia da Área Sanitaria, Carlos Crespo, pon varios: "As enfermidades inflamatorias intestinais, como Crohn ou colite ulcerosa; as enfermidades inflamatorias reumáticas, como a artrite remuatoide, a artrite psoriásica, a espondilite anquilosante ou a artrite idiopática xuvenil, e as enfermidades inflamatorias dermatolóxicas, como a psoriase". 

Os tratamentos biolóxicos han permitido aos pacientes con este tipo de patoloxías esquivar as cirurxías que hai uns anos eran ineludibles ou reducir os tratamentos antiinflamatorios, "gañando en calidade de vida dun xeito espectacular e cronificando" doenzas que outrora recortaban a esperanza de vida.

BENEFICIARIOS. No ámbito oncolóxico os primeiros tratamentos biolóxicos aplicáronse nun subtipo de cancro de mama (HER2+) e en cancros de ovario e colon. Con todo, a inmunoterapia, outra clase de terapia biolóxica, adminístrase a unha infinidade de pacientes con tumores sólidos e linfáticos "cuns resultados moi prometedores", subliña o doutor Crespo.

Os biolóxicos tamén se aplican en persoas con esclerose múltiple (tanto a remitente recidivante como a primaria progresiva) ou hipercolesterolemia familiar (un trastorno hereditario que eleva o nivel de colesterol malo ou asma grave non controlada cuxos doentes puideron recortar o uso de corticoides grazas á biotecnoloxía).

Este tipo de tratamentos tamén son útiles en pacientes con alerxias, "fundamentalmente urticarias", e moi frecuentes en patoloxías como dexeneración macular asociada á idade (DMAE), que provoca a perda da visión. Ademais, xa son habituais na abordaxe de enfermidades raras, por exemplo, "o déficit de alfa-1-antitripsina", unha enfermidade xenética que afecta o comportamento das proteasas. "Os biolóxicos viñeron para quedar e evolucionar, para mellorar tanto a calidade como a esperanza de vida", sinala o xefe de Farmacia.

EFECTOS SECUNDARIOS. O maior hándicap deste tipo de medicamentos é a resposta inmunitaria no receptor, que pode producir anticorpos en contra dese produto biolóxico. De feito, as últimas xeracións destes tratamentos intentan reducir esta capacidade de inmunogénica, utilizando máis as proteínas humanizadas ou humanas e non tanto as de orixe animal.

O servizo de Farmacia ten unha consulta específica na que supervisa como asumen os pacientes este tipo de tratamentos e, segundo Carlos Crespo, a maioría das veces a resposta é moi positiva.

A Área Sanitaria non dispón dunha listaxe exacta dos beneficiarios dos medicamentos biotecnológicos, pero o especialista confirma que son "bastantes máis de 1.000". Con psoriasis hai máis de 200 pacientes de Pontevedra e O Salnés que reciben este tipo de terapias, con Crohn máis de 350, con colitis preto de 40, con artrite reumatoide máis de 450, con asma grave non controlada máis dun centenar, con hipercolesterolemia familiar uns 100 e con DMAE máis de 300. A Área Sanitaria trata con este tipo de medicamentos a máis de 350 enfermos de Crohn e 450 persoas con artrite reumatoide

SUMINISTRO. A diferenza dos medicamentos químicos, os biolóxicos non se administran vía oral, senón por vía intravenosa ou de forma subcutánea (mediante unha picada).

Algúns tratamentos, sobre todo os oncolóxicos, prepáranse á carta no servizo de Farmacia e inxéctanse vía parentenal nos hospitais de día. Outros, fundamentalmente os das enfermidades inmunomediadas, chegan a Montecelo listos para que o paciente llo autoadministre na súa casa. Nestes casos, o usuario adoita acudir de forma periódica ao complexo hospitalario para recoller o tratamento, aínda que por mor da pandemia o servizo de Farmacia iniciou o envío a domicilio dos kits, que aínda se mantén hoxe nalgúns casos.

A frecuencia das tomas depende de cada caso. Os tratamentos oncolóxicos adoitan administrarse "por ciclos", mentres que os de autoadministración inxéctanse cada dous, catro ou oito semanas, aproximadamente.

FUTURO. Os primeiros tratamentos biolóxicos empezaron a rodar nos anos 80 pero "a súa gran explosión na clínica ocorreu a principios deste século, cando empezaron a comercializarse para diversas patoloxías, e particularmente a partir de 2010, que é cando se introducen no mercado para todo tipo de tratamentos", explica Crespo.

A aparición dos anticorpos monoclonais supuxo a "gran revolución" e, segundo avanza o especialista, a seguinte gran acción disruptiva correrá a cargo da "terapia celular, xénica e de tecidos". Este campo está bastante máis verde que o anterior, pero o CHUP xa pisou o terreo. De feito, Crespo recorda que foi o primeiro complexo hospitalario de España en administrar unha terapia celular a enfermos de Crohn con fístulas para rexenerar esa zona e evitar que volvan ter esa problemática. "Tratamos a tres pacientes, dous no 2019 e un hai unha semana cun éxito tremendo, e imos tratar a outro paciente en dez días", di.

O efecto dos biolóxicos é múltiple: "curativo, paliativo e rehabilitador". Incluso hai biolóxicos que se utilizan para o diagnóstico ou que teñen carácter preventivo, como as vacinas. En definitiva: "Foron un cambio brutal para a asistencia sanitaria e terapéutica".

20 millóns ao ano
Os tratamentos biolóxicos son custosos e actualmente representan case o 40% do orzamento anual do servizo de Farmacia, o que se traduce nuns 20 millóns. Con todo, a análise custo-beneficio non dá lugar a dúbidas. "A terapia biolóxica incrementa notablemente a calidade de vida e iso supera o custo", explica Crespo. A previsión é que o prezo baixe nos próximos anos entre un 30% e un 40%, froito da liberalización das patentes e a promoción de biosimilares.

Comentarios