Máis dun ano de pandemia serviu para deixar algunhas cousas claras —a eficacia das máscaras ben colocadas en interiores, a necesidade de ventilación, a distancia social...— pero non outras, nas que se segue incorrendo a pesar de que a evidencia na súa contra se acumula.
Unha palpable é a inutilidade de seguir fumigando con desinfectante grandes superficies das cidades ou de instalacións públicas. Esa é, moi probablemente, a medida que materializa máis claramente o que deu en chamarse teatro pandémico, o fenómeno, bautizado por unha xornalista estadounidense, no que se representa unha acción preventiva da que se sabe que ten unha eficacia nula ou moi escasa. É dicir, sábese que non funciona pero se segue facendo porque dá a aparencia de acción, de implicación coas medidas hixiénicas. Moitas veces se se abandona, o público esíxeas.
O CDC (centro de control de enfermidades infecciosas polas súas siglas en inglés) estadounidense emitiu esta semana unha actualización dos seus guías que deixa claro, dunha vez por todas, que na maioría das instalacións públicas é máis que suficiente limpar unha vez ao día con auga e xabón e que non hai necesidade de desinfectar con outros produtos. Se se ten a certeza de que unha persoa diagnosticada con covid-19 estivo nese lugar ou nos momentos nos que a incidencia acumulada é tan alta que a posibilidade de que alguén enfermo pase por alí é considerable pódese decidir limpar con máis frecuencia ou desinfectar ademais de limpar. Para desinfectar recoméndanse distintos produtos, pero se conclúe que a fumigación en grandes áreas non é aconsellable en ningún caso porque pode implicar varios riscos. "Pulverizar produtos de limpeza ou desinfectantes en zonas exteriores, como beirarrúas, estradas ou pavimentos, non é necesario, efectivo ou recomendable", di.
O CDC recorda que o risco da transmisión do SARS-CoC-2 por contacto de superficies é moi baixo. É posible, pero improbable. Para que se dese, primeiro unha persoa infectada tería que, por exemplo, estornudar sobre unha superficie e outra tocar esa zona e levar despois a man á boca, nariz ou ollos. Pero non pode mediar moito tempo porque se o fai, e especialmente se a esa superficie dálle o sol por exemplo, se inactiva o virus. En máis dun ano de pandemia non se puido describir nin un só caso no que se teña certo grao de certeza de que o contaxio produciuse a través de fómites.
Con todo, gran parte dos esforzos de moitas empresas e administracións centráronse, precisamente, nesa limpeza. Na desinfección constante e repetida de áreas que, francamente, tócanse pouco. O CDC tamén recorda que os puntos nos que merece a pena insistir son aqueles en os que se deteñen moitas mans moitas veces: pomos, interruptores, pasamans, timbres...
Pero é que, ademais, de tempo e persoal, a insistencia na limpeza de superficies provoca a derivación de fondos cara ás medidas equivocadas no canto de concentralas noutras que se probaron máis eficaces. Por exemplo, resulta máis eficaz incrementar o número de frecuencias do transporte urbano, que permita concentrar menos usuarios en cada traxecto, que desinfectar o interior de buses con máis periodicidade. Con todo, tamén é certo que resulta máis barata a limpeza constante dunha zona determinada que aumentar a flota de buses ou a contratación de persoal para eses servizos.
Pero non é a única medida ineficaz que se segue aplicando. O son as alfombrillas con produto desinfectante, por exemplo, e sigue habéndoas nos accesos dalgúns edificios. "As posibilidades de que os zapatos estendan o covid é moi baixa", explica a OMS. Tamén forman parte dese teatrillo a toma de temperatura na entrada dos aeroportos e outros lugares de paso. Sábese que, mentres a febrícula ou febre son algúns dos síntomas máis comúns de covid-19, hai moitas persoas infectadas que xamais a sofren. Xa que logo, detectar a febrícula nun viaxeiro que chega a España pode ser ou non ser revelador de que se trata dun positivo. Non serve para cribar a entrada, en realidade, e son numerosos os expertos que criticaron que, durante un tempo non se esixise unha PCR negativa para entrar no país e ségueno sendo os que reclaman corentenas.
A APARENCIA. O uso obrigatorio de luvas nalgúns lugares foi caendo en desuso, aínda que inicialmente foi recomendado, por exemplo, nos supermercados. Moitos deles seguen ofrecendo na entrada, xunto ao dispensador de xel hidroalcohólico, os mesmos exemplares que pon para escoller a froita ou a verdura e seguen tendo o seu público, a pesar de que se dixo ata a saciedade que as luvas poden ser perfectos transmisores de virus e bacterias, poden causar unha relaxación doutras medidas e que é máis eficaz o lavado de mans frecuente e evitar tocarse a cara.
Esas dúas últimas figuras son paradigmáticas de ata que punto a aparencia de hixiene pode ter máis peso que a evidencia científica. Cando se prescindiu de arcos medidores de temperatura ou de promover o uso de luvas nalgúns espazos sempre hai quen os reclama.
As medidas do teatro pandémico contribúen a crear unha sensación de seguridade que, en realidade, resulta falsa ou, polo menos, moi débil. Por exemplo, poida que ver a alguén limpar reiteradamente no interior dun local de hostalería axude a crear a percepción de que se cumpren as normas e que se trata dun espazo seguro. Con todo, se todos os esforzos se concentran nesa limpeza e se ignoran medidas preventivas imprescindibles como o control de aforamentos, uso regular de máscara e ventilación frecuente de pouco servirán.
Tampouco ten utilidade algunha, polo mesmo motivo da improbable contaminación por contacto de superficies, a desinfección de toda a compra. Nos inicios da pandemia, e en aras dunha hixiene que se cría imprescindible, había quen pasaba por lejía todos os paquetes ou que os deixaba en barbecho unha semana, á espera de que calquera virus presente houbese perdido toda capacidade infectiva. Ambas as medidas probáronse, a estas alturas, inútiles. Limpeza, sempre. Desinfección extrema, erro.
"Tras un ano de pandemia, as probas agora son claras. O coronavirus SARS-CoV-2 transmítese predominantemente a través do aire, por persoas que falan e exhalan pingas grandes e pequenas partículas chamadas aerosois", explicou un editorial da revista Nature o pasado mes de febreiro. Aínda que cada vez hai máis sitios onde se observa a presenza de medidores de CO2, de filtros Hepa ou de ventilación constante, o certo é que aínda se segue vendo máis a miúdo aínda a fumigación e desinfección de zonas en exterior. Cabe recordar, para rematar, que a limpeza frecuente é realmente imprescindible, pero que na maioría de lugares a auga e xabón é suficiente.
Máscaras: xiro radical de criterio
O uso de máscaras é a medida preventiva cuxa recomendación deu o xiro máis evidente. De dicirse que non era útil acabou por ser obrigatoria incluso en lugares ao aire libre e pouco concorridos. Nas oficinas ao principio non era necesario, agora é imprescindible.
Parques: o absurdo de pechalos
En comunidades como Madrid se tomou a decisión nalgúns momentos de pechar os parques para evitar aglomeracións que si se producían noutros ámbitos como o transporte. Agora trátase de fomentar o seu uso porque ao aire libre apenas hai contaxios.
Servilletas ou periódicos, inocuos
Ninguén quería tocar nada ao principio. A psicose levou a bares e restaurantes a retirar servilletas (algúns clientes acaban limpándose coa máscara, o que aínda é peor), manteis ou periódicos, cando está referendado, incluso pola OMS, que a transmisión polo papel é remota.
