O HAMBURGER Bahnhoff amosaba hai anos o Mao feminizado e en technicolor de Andy Warhol. Botei un bo pedazo solitario mirando fixamente ese cadro no que fora sala de espera da grandiosa estación de Hamburgo, en Berlín. Trataba de regresar coa imaxinación a 1972, cando esa brincadeira impactou no corazón da arte e foi asumida -e mesmo explicada- pola crítica. Non podía evitar lembrar a sentenza de Robert Hughes: "A sociedade ideal de Warhol cristalizou ao seu redor e aprendeu a amar a súa entropía".
Hughes foi un crítico de arte que naceu tarde. Recoñecía a Picasso e Lucian Freud como os últimos xenios. Viviu "o vómito dos 80", cando na avaliación da arte empezou a devaluarse a técnica en beneficio do discurso. Dende aquela, os artistas exitosos viven de explicarlles instalacións e performances absurdas aos políticos legos que llelas financian.
A elección do director do Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC) adoita ser convulsa. Desta volta, non decepcionou
Quedei perplexo co Mao, pero supuxen que o seu interese residía na ruptura que logrou Warhol cando a presentou. Continuei camiñando pola Hamburguer Bahnhoff ata a sala contigua. Atopei unnha quenlla en formol dentro dunha urna chea dun líquido verdoso. O tiburón de Christian Hirst tiña a boca entreaberta de xeito gastado coma as estrelas pornográficas cando está rematando unha sesión de fotos. Robert Hughes foi condescente con el: "A presenza dun Hirst nunha colección é un signo evidente da torpeza no gusto".
Nunha terceira sala había un aparador cunhas pílulas e unhas esculturas de poliuretano que semellaban restos queimados da discoteca na que se filmou Febre do sábado noite.
Pero a arte non acabara. Cerca, tropecei cunha vasoira, un recolledor e bolsa negra de lixo folgada para un par de cadáveres. Pareceume recoñecer unha peza de Gustav Metzger, pero tratei de confirmalo buscando a cartela. Un grupo de xaponeses saturado de tecnoloxía abalanzouse sobre a instalación para quitarlle fotos con cámaras réflex. Parecían felicitarse de ver persoalmente algo máis moderno que A grande onda de Kanagawa (1833), de Katsushika Hokusai. Os sorrisos, que lles reducían os ollos a dúas liñas sinxelas e curtas, decaeron cando unha limpadora marchou coa vasoira, o recolledor e máis a bolsa. Ese día comprendín a relación perversa entre arte e mercado, a imposibilidade de fixar un prezo de concordia alén o que decidan coleccionistas como Charles Saatchi.
Anos máis tarde, estaba na galería La Catedral -no centro de Lugo, ás beiras do mar Exeo- falando co escultor Acisclo Manzano, mentres gozabamos o sol atenense de Pericles. "Eu fun comunista ata que descubrín a luz de Fidias", confesoume Acisclo en voz baixa, como se o seu romanticismo-leninismo requerise de expiación. Conteille a miña contrariedade coa instalación de Gustav Metzger, que nin era instalación nin era de Metzger. Acisclo chasqueou a lingua en desaprobación, como se non me escoitara porque non lle interesaba a arte que se pode medir en diñeiro. Botouse a falar sobre Fidias, co rostro iluminado e as mans cargadas de viveza.
Comprendo que hai que establecer unhas normas para adxudicar un posto público, pero non comparto que o criterio deba ser numérico
Eu sabía que Fidias inspirou a Euclides para convertir a arte en mesurable mediante as matemáticas. Euclides formulou o número áureo; que establece, por exemplo a proporción ideal dunha escultura.
A Xunta vén de dar unha nova mostra de que a arte pode contabilizarse co nomeamento do director do Centro Galego de Arte Contemporáneo (CGAC). Comprendo que hai que establecer unhas normas para adxudicar un posto público, pero non comparto que o criterio deba ser numérico. As puntuacións dos tres finalistas foron 77,55, para Santiago Olmo; 77,47, para Manuel Segade, e 71,62, para Juan Antonio de Nieves. Os dous perdedores protestaron porque se primaran as publicacións por riba da experiencia.
Malia todos, apenas hai décimas nos coñementos e nas capacidades entre os dous primeiros. A outra diferenza importante é que o gañador é madrileño e os derrotados, galegos. As vivencias culturais e a urda sentimental poderían considerarse no caso de tanta igualdade. Penso.
Pero, claro, o director do CGAC revélase determinante cada peche de ano. Daquela, os responsables públicos da cultura emiten os seus diagnósticos. Non salientan as exposicións máis interesantes, nin as adquisicións de obra que serán determinantes nuns anos, nin sequera os obradoiros máis didácticos ou as conferencias máis suxestivas. Non. Suman visitantes, indican tantos por cento de aumento e desglosan as actividades por número de participantes. Pasear grupos de xente polos edificios dedicados á arte é un cuestión estética e política que nada ten que ver coa cultura.
O problema é que o noso sistema educativo non se molesta en aprendernos conceptos básicos dende que somos estudantes. A arte é unha asignatura dificilmente recoñecible nos institutos e desaparecida nos colexios, pero a historia e a filosofía xa están en busca e captura con Juan Wert; ese ministro que se compara co "toro, que se crece en el castigo". Confiar algo tan delicado e complexo como a educación a unha persoa que celebra comparacións taurinas é preocupante.
Pasear grupos de xente polos edificios dedicados á arte é un cuestión estética e política que nada ten que ver coa cultura
As humanidades, como elaboración máis complexa do ser humano son o coñecemento que nos afasta máis de formas de violencia atávica como a tauromaquia.
A pesar de que a maioría dos gobernantes coñece tan pouco a arte que concede a calquera lareteiro unha partida para decorar un edificio público, segue habendo enfados e alegacións para ocupar a dirección das dotacións culturais. A única vantaxe de loitas implícitas coma a que se librou no Centro Galego de Arte Contemporánea é que os combatentes son señores exquisitos que aprenderon a solucionar as rivalidades en Florencia.
Confeso que os cronistas preferimos esceas como aquela das protestas polo despedimento de Gloria Moure da dirección do CGAC en 1998. Daquela, mirei as fotografías da Policía batendo en Antón Patiño, Xosé Freixanes e Pedro de Llano para preguntarme se era unha performance.
Pero nada tan creativo como o contraataque do conselleiro Pérez Varela ao manifesto contra a destitución de Moure apoiado por 60 intelectuais; asegurou que recibira no despacho "polo menos 30 telefaxes" de asinantes que negaban a súa adhesión. Tanto tiñan os nomes: 60 menos 30 dan 30. E Pérez Varela non sabía de cultura, pero de arte contable...
