HAI QUINCE DÍAS viuse un piano de cola sobrevoando o Círculo de las Artes, en Lugo. Eu souben de tal marabilla por unha fotografía que o secretario da Sociedad Filarmónica de Lugo, José Luis Díaz, me remitiu por WhatsApp. Saín correndo cara ao Círculo, consciente de que os espectáculos máis fascinantes son os improvisados -e nesa falta de aviso reside a súa forza-, pero cheguei tarde de máis para ver o piano negro colgado dun guindastre.
O instrumento estaba destinado ao concerto que Ivo Pogorelich había dar no serán. O músico serbio ten esa sona de excéntrico que medra canda a xenialidade. Seica, uns días atrás, pedira que lle cambiasen a banqueta na que había de sentar para un concerto porque faltaba unha das chatolas que adornaban o tapizado e esa carencia podería atraer a mala sorte. Porén, para actuar na Semana do Corpus, soamente pediu "unha auga, dúas toallas e un Steinway en boas condicións", en relación que me contou José Luis Díaz.
Considerando o nivel na elite internacional deste pianista, faise pouca a esixencia. Aínda se rebaixa a soberbia se consideramos que Pogorelich ten as actuacións como canle para a súa carreira por ser refractario a gravar discos. "Un disco é como o leite en pó, sácaselle a auga para levala dun sitio a outro e despois engádeselle outra que o desvirtúa", opina.
O Círculo de las Artes dispón dun piano Bernstein dos anos 70, polo que os organizadores alugaron un piano que viaxou dende Madrid custodiado por un afinador. Como o Steinway non entraba por porta ningunha do edificio, houbo que montar unha operación certamente menos complexa ca que filmou Herzog en Fiztcarraldo. Refírome á película sobre un melómano que teima en montar un auditorio na súa plantación de caucho para facer óperas. O problema é que a explotación está no medio do Amazonas.
Foron días prodixiosos: Pogorelich tocou en Lugo, editaron poesía gaélica en galego e pasou o centenario de Bellow nun silencio negro
Pogorelich ten sona de interpretar vehemente, polo que debe afinarse o Steinway, construído hai seis meses, no descanso dos seus concertos. Ese feito resultoume tan fascinante como ver un piano colgado dun guindastre no centro de Lugo, aínda que, en relación coa paixón musical, xa lle lera a Cunqueiro un artigo sobre a furia exquisita do bedel que atendía o casino de Mondoñedo. Houbo unha tarde na que sintonizara na BBC un concerto da London Simphony Orchestra. O conserxe movía a man dereita coma se acariñase unha pomba branca cando, de súpeto, axitouse e berrou: "Do sostido, animal!".
E ben, eu crieime nunha vila burguesa e transoceánica, Ribadeo, na que tiñamos un afinador de cabeceira que ocupaba o ocio en ser bibliotecario municipal. Dicíanlle Sinana porque, cando un negocio das Américas daba para comprar un piano e o chamaban, poñíao a punto repetindo tres golpes de voz: "Si-na-na".
Seica Pogolerich é políglota, pero no seu tránsito por Lugo, gardouse de falar en español. Ignoro se foi por deixar fermentar a súa lenda de distante ou confiado ao tópico de que a música é unha linguaxe universal. Non vou negar que a música transmite sentimentos complexos, pero é inútil para comunicar ideas complexas.
Esa é a única función que se poden reservar os idiomas. Moitos deles son códigos que están destinados a seguir o morse no seu destino tráxico, como é o caso do gaélico.
A editora coruñesa Trifolium, que sempre me sorprende tanto pola súa audacia intelectual como pola súa displicencia comercial, vén de publicar Un bosque novo. Antoloxía de poesía gaélica contemporánea. A calidade dos trece poetas antologados é desigual, pero o interese do conxunto é grande. A relación entre o debilitado gaélico e o vigoroso inglés está en boa parte dos textos. Michéal Ó Hairtnéide confesa: "Abandonei o inglés/ Toleei?".
Saul Bellow non toleou. A súa lingua natal era o iíddish, é dicir, o xudeoalemán, que falaban os seus pais, uns rusos fuxidos a Québec por ilegalidades nos negocios. En Canadá, Bellow aprendeu o francés. Posteriormente, a familia emigrou a Chicago, onde se fixo co inglés. Nesa migración de idiomas, estableceuse como escritor nese último idioma, que é tan inmenso que unicamente require de usar bico da lingua e dos beizos para falalo. Aplicouse de tal xeito que logrou ser o mellor novelista norteamericano, aínda que logo me arrepentirei de situalo por diante de Henry James ou de Scott Fitzgerald.
Na vila burguesa e transoceánica na que me criei tiñamos un afinador de pianos que ocupaba o lecer en ser bibliotecario
Saul Bellow naceu o 10 de xuño de 1915 como Salomon Belo. A ninguén parece que lle importe en exceso o centenario que se cumpriu esta semana. Soamente lin unha referencia en La Razón. A verdade é que son pouco cabalístico e que os aniversarios me inspiran bocexos, pero neste caso serviume para volver sobre as cartas que lle publicou Alfabia hai catro anos.
A máis conmovedora é unha dirixida ao seu editor na que describe un encontro "nun sutuoso apartamento" con Fitzgerald en Xenebra, onde o escritor norteamericano viaxara para internar a muller no sanatorio psiquiátrico Les Rives de Prangins. Describe que "o grande analista da alma humana" se puxo "borracho e amargo" tras preguntarse que había de facer el "sen Zelda e sen o bar do Ritz" de París. A carta é de 1948, dez anos posterior á morte de Fitzgerald.
Zelda Fitzgerald culpaba o seu xeito pertinaz de beber alcool aos enganos da publicidade. Dicía que nunca superara a frustración de deixarse convencer de que "se podía aprender a tocar o piano por correspondencia".
Imaxino que, para ela, o interese do piano non residía na procura da conmoción emocional a través da música nin sequera no pracer dunha destreza técnica da que presumir, senón nun asunto estético: tocar o piano é de bo gusto. Sabemos por Stendahl que "o mal gusto conduce ao crime". Zelda non aprendeu a tocar o piano e cometeu o crime de someterse ao megalómano do seu home.
Hai unha escena da primeira e magnífica novela de Fran Lorenzo que plasma a estética do perfecto pianista. A narradora sorprende á nai sentada espida ao piano tocando mentres fuma. A personaxe cae nese pecado belísimo na intimidade, non coma o virtuoso austríaco Friedich Gulda, que se desprendeu da roupa para que o gravasen unhas cámaras de televisión. Teño lido tanto que interpretou unha peza de Schumann como que tocou unha partitura de Mozart. A versión varía porque supoño que ningún espectador estaba atento á musica.
*Artigo publicado o sábado 13 de xuño de 2015 nas edicións impresas de El Progreso e Diario de Pontevedra
