O HISTORIADOR Ramón Villares tenme falado dese tempo no que Galicia refulxía, do século XVII. Estou por non acreditar en que foramos algunha vez un país rico, pero Villares é un sabio e abóndame a súa palabra. A maiores, conservamos os fósiles pétreos dos marabillosos pazos e igrexas do noso barroco. O románico quedounos tan lustroso que nos animamos a inventarnos un estilo de nós.
A complicación formal do barroco é inusitada se consideramos os criterios estéticos galegos: tendentes a sinxeleza e á sobriedade dende o propio románico ata as últimas creacións en arquitectura, pero tamén en moda ou en gastronomía. Preferimos que as cousas estean o máis achegado posible ao natural. Os nosos modistos trazan poucas liñas e na cociña preferimos a cocción. Mesmo na arquitectura preferimos tocar o menos posible as edificacións: mellor ladrillo visto ca cementado e pintado.
Porén, os nosos arquitectos saben aplicar a pureza estética, o "menos é máis" de Mies van der Rohe. Fóra é valorado. O compostelán Alberto Veiga gañou recentemente o premio máis importante da profesión en Europa, o galardón que leva o nome de Van der Rohe, co edificio da Filharmónica de Szczecin. Veiga sinalou que a liña mestra da súa arquitectura é a sinxeleza: "Son galego. Gústame todo o máis claro posible, sen distorsión". Soamente precisou de volumes masivos, cubertas agudamente inclinadas e bloques verticais para mimetizarse cos edificios do barrio e para que o seu tivese "expresividade".
Alberto Veiga sabe da virtude do branco para dar volume á luz, como sabía o escritor Thomas Bernhard, que contaba nunha entrevista publicada en En busca de la verdad (Alianza) que estaba pintando a casa de branco, "como é lóxico".
Galicia tomou en serio a arquitectura soamente dúas veces na súa historia: na primeira deu o románico; na segunda, o barroco galego
O premio Europeo de Intervención no Patrimonio Arquitectónico vén tamén de recoñecer a outros galegos, Isabel Aguirre e Celestino García Baña, polo seu proxecto para mellorar o mosteiro de Caaveiro, nas Fragas do Eume. O xurado destacou a súa humildade como arquitectos, ese intento tan galego de pasar desapercibidos, a "renuncia a favor da expresividade do lugar e a economía de recursos que consegue unha máxima integración co sitio".
Non todo en Vigo son volumes desiguais e trazados crueis de rúas. Sinto querencia pola PanificadoraAcordo da elegancia e da lixeireza de Caaveiro, alzada no curuto nun penedo en moitas ocasións. Sobre todo, cada vez que entro por motivos sociolaborais nunha desas igrexas modernas das que se dotan as clases medias dos barrios novos. Ao adentrarme neses templos de vangarda temo atoparme unhas porterías de fútbol sala e unhas barras para exercicios ximnásticos porque semellan edificios de culto ao corpo.
Son desmesuradamente amplos, innecesariamente altos e están decorados cun simbolismo abstracto contiguo co incompresible. Tras acceder a eles, sento nun banco e empezo a buscar dúas liñas perpendiculares para cerciorarme de que estou nun templo católico.
Os únicos templos que fan vibrar o meu corazón ateo e caduco son os que asinou Miguel Fisac cando era numerario, antes de que o Opus lle tirase La Pagoda. A fe axudáballe a dar un alma ás igrexas. Os templos á moda son asépticos, parece que llelos encarga o Sergas aos mesmos profesionais descreídos que deseñan os quirófanos.
Bernhard protesta en Goethe se muere (Alianza) de que Salzburgo sexa "unha cidade aniquilada polos seus arquitectos, pero todavía cocéndose na súa megalomanía". Bernhard non coñeceu Vigo porque escribiría cousas moito máis graves. A nosa cidade do sur foi planificada a cegas e construída á vaiche boa. A maiores, Vigo cócese na megalomanía de Abel Caballero; tan excesivo que acabará sendo alcalde de Bilbao.
Pero non todo en Vigo son volumes desiguais e trazados crueis de rúas. Sinto querencia, xa vella, pola Panificadora de Gómez Román e Otto Werner, e veño de descubrir o edificio de Gran Vía 2 coa lectura de Cabalos e lobos (Xerais). Nesa gloriosa novela Fran Lorenzo exalta o arquitecto desa casa, Castro Represas, "socialista e masón", que houbo de tragar sapos para que o oropel ridículo e grandilocuente do franquismo fose recoñecible no seu proxecto, pese a que "levaba nas pupilas a obra de Grupius e Le Corbusier".
Non todo en Vigo son volumes desiguais e trazados crueis de rúas. Sinto querencia pola Panificadora
Os protagonistas da obra de Lorenzo son alemáns orixinarios de Lübeck. A escolla non é aleatoria: é a cidade natal de Thomas Mann. Bernhard opina en En busca de la verdad que Mann foi "un escritor pequenoburgués espantoso, sen intelecto, que soamente escribiu para pequenoburgueses". Cualifica as novelas que lle valeron o premio Nobel como "estúpidas" porque as historias "dun profesor de violín que viaxa a algún lado unha familia de Lübeck soamente interesa a pequenoburgueses".
Fran Lorenzo lembra na súa novela o bombardeo de Lübeck, importante porque foi a primeira cidade alemá en ser sometida a un ataque notable pola Royal Air Force. Na noite do 28 de marzo de 1942 os avións británicos estragaron 1.044 edificios, entre eles a catedral e a igrexa de Santa María. Non andaron con mixiricadas históricoartísticas. A reconstrución da cidade, que se fixo nos anos 50, foi modesta.
Lübeck non tivo a sorte de Berlín, refeita baixo a dirección de Hans Schauron, un arquitecto ao que Eberhard Syring e Jörg Kirsechenmann dedicaron un libro que publicou Taschen en 2004.
Schauron traballara en 1927 para Ludwig Mies Van der Rohe, quen o contratara para unha urbanización en Stuttgart xunto a outros arquitectos novos, entre os que estaba Le Corbusier. O proxecto foi criticado pola conservadora Escola de Stuttgart, que o describiu como "un compendio de cubos de caras planas e de incómodas estreiteces que lembran os suburbios de Xerusalén". Sen embargo, salvaron as "curvas románticas" que engadira Schauron ao proxecto.
Ben, non se constrúe a gusto de todos. A nova arquitectura relixiosa faime temer que nunca volveremos ter un románico ou un barroco galegos dos que sentirmos orgullosos. Con todo, sospeito que os profesionais que traballan con limitacións como as que constrinxían a Castro Represas e que lles aconteceu como a Bernhard cando se saíu na metade dunha representación teatral. A señora do gardarropía entregoulle o abrigo e díxolle: "A vostede tampouco lle gusta, verdade?". Bernhard deulle a razón con timidez. Era o autor.
*Artigo publicado o sábado 27 de xuño de 2015 na edición impresa
